چشم‌انداز صنعت پتروشیمی دنیا در سال 2020

کارشناس ارشد تحقیقات و سرمایه گذاری کارگزاری تامین سرمایه نوین

بر اساس بررسی این مطالعه انتظار می رود، بازار محصولات اتیلن، پروپیلن، اوره و متانول با افزایش مازاد عرضه مواجه گردد و بر همین اساس حساسیت قیمت این محصولات نسبت به تغییرات قیمت نفت خام کمتر گردد. البته این مازاد عرضه در مورد متانول بیشتر بوده امکان اشباع شدن بازار این محصول وجود دارد و همچنین  با افزایش سیاست‌های سخت‌گیرانه نسبت به صنایع CTO/MTO به‌واسطه مسائل زیست‌محیطی، ظرفیت مازاد در این صنایع افزایش خواهد داشت.

صنعت پتروشیمی یکی از صنایع استراتژیک محسوب می‌گردد و تحولات این صنعت می‌تواند بر اقتصاد جهانی و کشورهای مطرح در این صنعت تأثیرات زیادی داشته باشد. ایران به‌واسطه برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز طبیعی دارای مزیت نسبی در این صنعت بوده و در منطقه بعد از عربستان به‌عنوان دومین تولیدکننده محصولات پتروشیمی محسوب می‌گردد.

صنعت پتروشیمی بخش اعظم صنعت، صادرات غیرنفتی و بازار سرمایه کشور را تشکیل می‌دهد. تحولات این بخش می‌تواند تأثیرات به سزایی بر اقتصاد کشور داشته باشد. بر این اساس، در این گزارش سعی شده است چشم‌اندازی از آینده این صنعت به‌ویژه در پیرامون محصول اساسی پتروشیمی ارائه گردد، تا سرمایه‌گذاران در این صنعت را نسبت به شناخت آینده این صنعت کمک نماید.

1-چشم‌انداز بازار محصولات پتروشیمیایی در سطح جهان

بر اساس پیش‌بینی موسسه مشاوره IHS، مجموع ظرفیت تولید پنج محصول شیمیایی پایه شامل اتیلن، پروپیلن، متانول، کلر و بنزن طی دوره زمانی 2020-2000 از 290 میلیون تن به حدود 640 میلیون تن در سال افزایش می‌یابد.

مهم‌ترین عوامل رشد محصولات پتروشیمی در جهان به شرح زیر می‌باشند:
–    دستیابی به مقادیر خوراک گاز اتان در آمریکای شمالی و درنتیجه سرمایه‌گذاری کلان در احداث واحدهای کراکر اتیلن و مشتقات آن در این ناحیه
–    اجرای برنامه‌های توسعه صنایع شیمیایی-پتروشیمیایی از قبیل احداث واحدهای تبدیل زغال‌سنگ به محصولات شیمیایی-الفین‌ها و واحدهای PDH در چین باهدف کاهش واردات
–    ادامه توسعه واحدهای پتروشیمی در خاورمیانه
در ادامه این عوامل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-1-تولید الفین‌ها با استفاده از زغال‌سنگ و متانول در چین

پس از پشت سر گذاشتن یک دهه توسعه سریع صنایع پتروشیمی در چین، این کشور هم‌اکنون دو چالش بزرگ پیش روی خود دارد، نخست اینکه بازار کسب‌وکار صنایع پالایشی-شیمیایی و پتروشیمیایی عمدتاً در اختیار سه شرکت بزرگ دولتی قرار داشته و سایر شرکت‌ها از توانایی چندانی در رقابت با این سه شرکت برخوردار نیستند.

دومین چالش پیش روی چین، محدودیت دسترسی به نفت خام موردنیاز است، درگذشته عمده صنایع پتروشیمی این کشور بر اساس خوراک نفت خام طرح‌ریزی‌شده‌اند، درحالی‌که تولید نفت خام چین طی ده سال اخیر رشد چندانی نداشته و امروزه 60 درصد نفت خام موردنیاز این کشور از طریق واردات تأمین می‌شود. مجموع این عوامل موجب گردیده تا تولیدکنندگان چینی به استفاده از خوراک‌های جایگزین روی‌آورند و در این میان زغال‌سنگ به دلیل وجود ذخایر عظیم مدنظر قرارگرفته است.

بسیاری از طرح‌های تبدیل زغال‌سنگ به مواد شیمیایی عمدتاً با استفاده از فرآیندهای CTO (تبدیل زغال‌سنگ به الفین‌ها) و CTMEG (تبدیل زغال‌سنگ به MEG) در این کشور ساخته‌شده یا در حال احداث هستند.

مهم‌ترین مزیت واحدهای CTO، پایین‌تر بودن هزینه تولید (در قیاس با کراکر نفتا) در قیمت‌های بالای نفت خام و بزرگ‌ترین مشکلات آن‌ها مسائل زیست‌محیطی (نشر گاز کربن) و نیاز به آب فراوان است.

در سال 2010، نخستین واحد CTO چین، با خوراک زغال‌سنگ توسط سینوپک به بهره‌برداری رسید درحالی‌که پیش از آن واحد CTMEG در سال 2009 راه‌اندازی شده بود.

البته بایستی توجه داشت که هزینه‌های سرمایه‌ای واحدهای CTO در مقایسه با واحدهای کراکر نفتا بالاتر است لیکن پس از استهلاک آن در سایر هزینه‌ها، حاشیه سود واحد CTO بالاتر است.

پیش‌بینی می‌شود با بهره‌برداری از تمام طرح‌های در دست احداث، مجموع ظرفیت تولید الفین‌های سبک چین از واحدهای CTO و MTO تا سال 2018 و 2023 به ترتیب به 19 و 23 میلیون تن برسد که افزایش 52 درصدی را در ظرفیت تولید الفین این کشور طی پنج سال آینده در پی خواهد داشت. تا سال 2018 در حدود 30 درصد ظرفیت تولید الفینهای سبک چین از این دو فرآیند به دست می‌آید.

بر اساس آنچه قبلاً گفته شد مصرف بالای آب و نشر زیاد گاز کربن در محیط‌زیست از مهم‌ترین مشکلات واحدهای CTO محسوب می‌گردد.

نمودار 1–رشد سالانه تولید اتیلن از CTO/MTO

یک واحد 600 هزار تنی CTO سالانه حدود 20 میلیون تن آب مصرف می‌کند و باوجود کمبود آب در نواحی غربی چین، تأمین آب واحدهای CTO این ناحیه یک چالش جدی می‌باشد. نشر گازکربنیک نیز مشکل اساسی می‌باشد، یک واحد 600 هزار تنی CTO سالانه 8.5 میلیون تن گازکربنیک در محیط منتشر می‌کند.

در کوتاه‌مدت، انتظار می‌رود در قیمت‌های پایین نفت (پایین‌تر از 60 دلار) روش‌های MTO و CTO توجیه کمتری داشته باشد که به‌واسطه آن استفاده از نفتا افزایش خواهد داشت. در عمل، روش مبتنی بر زغال‌سنگ به‌واسطه کمبود آب و مصرف انرژی بالا و همچنین مسائل زیست‌محیطی به‌واسطه انتشار کربن، با تنگنا مواجه می‌باشد. همچنین دولت چین سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری نسبت پروژه‌های مبتنی بر زغال‌سنگ اعمال کرده است.

همچنین با توجه به توافق زیست‌محیطی پاریس در سال 2015، صنایع آلاینده مانند CTO و MTO با محدودیت‌های بیشتری مواجه خواهند شد.

همان‌طور که در نمودار (1) مشخص می‌باشد نرخ رشد تولید اتیلن از زغال‌سنگ و متانول از سال 2016 به بعد کاهش خواهد یافت و در سال 2020 به حداقل خود خواهد رسید.

1-2-مزیت رقابتی تولید الفین‌ها با استفاده از زغال‌سنگ و متانول در چین

بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط موسسه CICC (China International Capital Corp)، تولید MEG (مونواتیلن گلایکول) از زغال‌سنگ برای کشور چین دارای صرفه اقتصادی می‌باشد.

نمودار 2– هزینه اتیلن در مناطق مختلف جهان (دلار بر تن) در سال 2014

(برای محاسبه هزینه تمام‌شده اتیلن قیمت هر بشکه نفت برنت 50 دلار فرض شده است)

بر اساس نتایج این مطالعات، با فرض قیمت ۹۰ دلار برای هر بشکه نفت خام  WTI (WestTexas Intermediate)، هزینه تولید MEG با استفاده از خوراک نفت در چین به ازای هر تن برابر با ۶۰۰۰ یوان (966 دلار) است. این در حالی است که هزینه تولید MEG از خوراک اتان با منشأ شیل گاز در آمریکای شمالی برابر با ۷۵۰ دلار به ازای هر تن است. اما در خاورمیانه هزینه تولید محصول موردنظر بدون در نظر گرفتن هزینه حمل و تعرفه‌ها برابر با ۴۸۰ دلار و با در نظر گرفتن این مقادیر برابر با ۶۰۰ دلار به ازای هر تن است. لیکن با فرض استفاده از خوراک زغال‌سنگ با قیمت ۳۰۰ یوان، CICC پیش‌بینی می‌کند هزینه تولید هر تن MEG در کشور چین به ۴۵۰۰ یوان ( 724 دلار) کاهش پیدا کند.

بر اساس مطالعات موسسه IHS، که نتایج آن در دو نمودار (2 و 3) آمده است. هزینه تولید هر تن اتیلن برای سال 2014 در خاورمیانه حدود 140 دلار بوده است این در حالی است که هزینه تولید اتیلن از متانول در چین حدود 1280 دلار بوده است، به‌عبارت‌دیگر هزینه تولید اتیلن از متانول چین 9 برابر هزینه تولید اتیلن خاورمیانه است.

هزینه خوراک در نواحی بهره‌مند از منابع ارزان‌قیمت گاز طبیعی و زغال‌سنگ شامل: عربستان سعودی، کانادا، چین و آلبرتای آمریکا عموماً ثابت بوده و چندان تحت تأثیر تحولات بازار انرژی جهان قرار ندارند.

نمودار 3– هزینه تولید اتیلن برای مناطق مختلف جهان و برحسب مواد اولیه مورداستفاده

منطقه خاورمیانه به‌واسطه دسترسی به منابع ارزان‌قیمت گاز طبیعی، هزینه تمام‌شده پایین‌تری نسبت به سایر مناطق دارا می‌باشد.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2020، به‌واسطه افزایش قیمت نفت خام هزینه تولید اتیلن در مناطقی که از نفتا برای تولید اتیلن استفاده می‌کنند، افزایش خواهد داشت.

1-3-دستیابی به مقادیر خوراک گاز اتان در آمریکای شمالی

استخراج منابع عظیم شیل گاز در آمریکای شمالی و دسترسی تولیدکنندگان این ناحیه به گاز ارزان‌قیمت موجب احیای صنایع پتروشیمی این ناحیه و طرح‌ریزی احداث واحدهای اتیلن با ظرفیت‌های بیش از 1.5 میلیون تن در سال شده است.

واحدهای اتیلن موجود در این ناحیه عمدتاً با خوراک نفتا و LPG در حال فعالیت می‌باشند و درصدد جایگزینی گاز اتان به‌عنوان خوراک بوده تا بر میزان سودآوری خود بیفزایند هرچند که این جایگزینی می‌تواند موجب کاهش ظرفیت تولید پروپیلن این صنایع گردد.

بهره‌برداری از ذخایر عظیم شیل گاز آمریکا، موجب احداث واحدهای کراکر اتیلن و مشتقات آن تا پروپیلن و متانول گردیده که با بهره‌برداری از تمامی آن‌ها، مجموع تولید اتیلن آمریکا با رشد 51 درصدی به حدود 41 میلیون تن در سال افزایش می‌یابد.

طرح‌های اتیلن برنامه‌ریزی‌شده در آمریکا بر پایه خوراک شیل گاز

بر اساس اعلام انجمن شیمی آمریکا (ACC)، طی سال‌های 2014-2011 درمجموع یک‌صد میلیارد دلار درزمینه  احداث طرح‌های جدید شیمیایی در آمریکا سرمایه‌گذاری شده است، که با بهره‌برداری همه آن‌ها تا سال 2023 ، ارزش تولیدات شیمیایی آمریکا به حدود 81 میلیارد دلار افزایش می‌یابد. بیش از نیمی از سرمایه موردنیاز این طرح‌ها توسط شرکای خارجی تأمین خواهد شد که عمدتاً به تولید محصولات پتروشیمیایی،کودهای شیمیایی و رزین‌ها تعلق دارد.

طی سال‌های 2018-2015، چندین طرح PDH در آمریکا به بهره‌برداری می‌رسد که عمده پروپیلن تولیدی آن‌ها در واحدهای جدید پلی‌پروپیلن  این کشور به مصرف می‌رسد.

مهم‌ترین چالش پیش روی تولیدکنندگان آمریکایی در صدور تولیدات خود به بازارهای آسیایی و اروپایی، مشکلات لجستیک است چراکه می‌بایستی محصولات خود را توسط کشتی به هزاران کیلومتر آن‌طرف‌تر صادر نمایند، این مسئله موجب افزایش هزینه‌ها، زمان و ریسک خریداران خواهد شد.

تولیدکنندگان آمریکایی جهت مقابله با این مشکل احتمالاً چاره‌ای جز ذخیره‌سازی تولیدات خود در بازارهای مصرفی ندارند. این موضوع افزایش هزینه‌ها و کاهش مزیت نسبی دسترسی به گاز ارزان‌قیمت را برای آن‌ها به همراه دارد.

در این میان برخی بازارهای صادراتی ازجمله چین نیز درصدد بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولیدی و کاهش واردات خود هستند.

1-4-توسعه واحدهای پتروشیمی در خاورمیانه (عربستان)
منطقه خاورمیانه یکی از قطب‌های مهم تولید محصولات پتروشیمی در جهان می‌باشد این منطقه به‌واسطه بهره‌مندی از ذخایر عظیم نفت و گاز، دارای مزیت نسبی درزمینه تولیدات محصولات پتروشیمی می‌باشد. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در منطقه خاورمیانه عربستان و ایران می‌باشند.

یکی از طرح‌های پتروشیمی مهم در دست احداث این منطقه مجتمع سادارا (SADARA) عربستان سعودی می‌باشد. طرح سادارای عربستان سعودی نخستین طرح مشارکتی با خوراک نفتای این کشور است که خوراک مورد نیاز محدوده وسیعی از صنایع تکمیلی شیمیایی- پتروشیمیایی را تأمین می‌نماید.

این مجتمع در سال 2011 با سرمایه‌گذاری 20 میلیارد دلار شروع شده و پیش‌بینی می‌گردد در پایان سال 2016 به بهره‌برداری برسد. مواد اولیه اصلی این مجتمع پتروشیمی نفتا می‌باشد و برای برخی از محصولات نیز از گاز طبیعی به عنوان مواد اولیه بهره می‌گیرد.

2-محصولات پایه پتروشیمی

در جدول زیر رشد تقاضای محصولات پایه شامل اتیلن، متانول، پروپیلن، کلر، پارازایلین و بنزن را طی دوره 2014-2000 نشان می‌دهد که تمامی آن‌ها (به‌جز بنزن) از رشد تقاضایی نزدیک به رشد GDP جهان (یا کمی بیش از آن) بهره‌مند می‌باشند.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که نرخ رشد تقاضای جهانی  اتیلن در دوره 2035-2015 به صورت میانگین حدود 3 درصد خواهد بود این در حالی است که نرخ رشد تقاضای نفت خام در همین دوره حدود 1 درصد خواهد بود.

در دوره 2020-2010، حدود 231 میلیون تن به ظرفیت محصولات پایه پتروشیمی افزوده می‌گردد. در نمودار زیر سهم 5 کشور برتر در زمینه افزایش ظرفیت محصولات پایه پتروشیمی در این دوره را نشان می‌دهد.

سرمایه‌گذاری در زمینه افزایش ظرفیت در حال انتقال به آمریکایی شمالی می‌باشد، با این ‌وجود اکثر سرمایه‌گذاری‌های جدید همچنان در منطقه آسیا و اقیانوسیه و به رهبری چین انجام می‌پذیرد. 5 کشور برتر حدود 75 درصد ظرفیت محصولات پایه پتروشیمی را در اختیار دارند و چین به تنهایی حدود 45 درصد افزایش ظرفیت‌ها را در اختیار دارد.

نمودار 4– افزایش ظرفیت محصولات پایه پتروشیمی 5 کشور برتر در دوره 2020-2010 (تن)

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در دوره 2020-2010، حدود 224 میلیون تن تقاضای محصولات پایه پتروشیمی افزایش خواهد داشت.

نمودار 5–رشد تقاضای کل محصولات پایه پتروشیمی در دوره 2020-2010

در جدول زیر افزایش تقاضای محصولات پایه پتروشیمی برای دوره 2020-2010 آورده شده است. همان‌طور که در جدول زیر مشخص می‌باشد بیشترین نرخ رشد تقاضا مربوط به متانول با نرخ سالانه 6.9 درصد می‌باشد، و کمترین نرخ رشد تقاضا در این دوره مربوط به بنزن می‌باشد.

3-تجارت محصولات پتروشیمی

تجارت یکی از عناصر اساسی در عرضه محصولات پایه پتروشیمی محسوب می‌گردد. افزایش توان تولیدی محصولات پتروشیمی باید همراه با افزایش توان تجارت و لجستیکی باشد.
حجم صادرات محصولات پایه پتروشیمی در مناطقی مانند شمال آمریکا و خاورمیانه به‌واسطه دسترسی به مواد اولیه ارزان‌قیمت، در حال افزایش  می‌باشد. چین تا سال 2020 همچنان واردکننده اصلی مواد پایه پتروشیمی خواهد بود.
نمودار 6–تجارت محصولات پتروشیمی در دو کشور چین و ایالات‌متحده آمریکا

4-فرایند خود کفایی در محصولات پتروشیمی در چین و ایالات‌متحده

چین با توجه به محدودیت موجود در دسترسی به مواد اولیه مورد نیاز برای تولید محصولات پتروشیمی، با استفاده از متانول و زغال‌سنگ به‌عنوان مواد اولیه تولید محصولات پتروشیمی سعی در دنبال کردن برنامه خودکفایی در زمینه محصولات پتروشیمی را دارد. از جمله پروژه‌های اجرا شده در راستای این هدف ، طرح ریزی پتروشیمی‌هایی بر پایه زغال‌سنگ و متانول در غرب چین می‌باشد. با وجود دنبال کردن طرح خودکفایی در زمینه محصولات پتروشیمی در چین، این کشور تا سال 2020 در اکثر محصولات کلیدی پتروشیمی واردکننده خواهد ماند.

نمودار 7– خودکفایی محصولات پتروشیمی چین

در نمودار فوق خودکفایی چین در محصولات پتروشیمی نشان داده شده است. همان‌طور که مشخص می‌باشد. تا سال 2020 حدود 22 درصد از محصولات پتروشیمی مورد نیاز این کشور از طریق واردات تأمین خواهد شد.

نمودار 8– خودکفایی محصولات پتروشیمی آمریکا

ایالات‌متحده آمریکا به‌واسطه دسترسی به منابع گازی، پیش‌بینی می‌گردد در صنعت پتروشیمی رشد چشم‌گیر داشته و به یکی از صادرکننده‌های مهم محصولات پتروشیمی تبدیل خواهد شد.

5-تغییر حاشیه سود محصولات پتروشیمی

حاشیه سود محصولات پتروشیمی به شدت تحت تأثیر مواد اولیه مورد استفاده و همچنین نوسانات قیمت مواد اولیه مورد استفاده قرار دارد. محصولاتی که از نفتا به عنوان خوراک استفاده می‌نمایند، به واسطه همبستگی فراوان نفتا با نفت خام، با افزایش قیمت نفت خام، قیمت نفتا نیز افزایش پیدا کرده و حاشیه سود این صنایع را کاهش می‌دهد و بر عکس .

نمودار 9-تغییر حاشیه سود پلی‌اتیلن

با توجه به کاهش قیمت نفت خام و قیمت نفتا، حاشیه سود صنایعی که از این محصول به عنوان مواد اولیه بهره می‌گیرند بهبود یافته است.
در نمودار فوق روند تغییر حاشیه سود تولید پلی‌اتیلن تولیدی بر پایه‌ای نفتا و اتان آورده شده است. حاشیه سود پلی‌اتیلن پایه اتان در حال کاهش می‌باشد. ولی هنوز مزیت کوتاه‌مدت خود را حفظ کرده است.

6- چشم‌انداز اتیلن

عرضه: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در دوره 2015 تا 2019، حدود 32 میلیون تن ظرفیت تولید اتیلن افزایش خواهد داشت که حدود 22 میلیون تن آن مربوط به دو کشور چین و آمریکا خواهد بود. از این ظرفیت در دست احداث حدود 12 میلیون تن بر پایه اتان و 7 میلیون  بر پایه زغال‌سنگ/متانول طراحی شده است. ترکیب تولیدی اتیلن در سال 2014 بر اساس مواد اولیه در نمودار زیر آورده شده است.

نمودار 10-ترکیب تولید اتیلن برحسب مواد اولیه در سال 2014

تقاضا: تقاضای اتیلن در سال 2014 معادل 139 میلیون تن بوده است، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تقاضای اتیلن در سال 2019 به 169 و در سال 2024 به 201 میلیون تن افزایش خواهد یافت.

نمودار 11-همبستگی قیمت اتیلن با قیمت‌های نفت برنت، گاز و نفتای سبک (به قیمت ثابت سال 2012)

همان‌طور در نمودار (11) مشخص همبستگی بالای بین قیمت نفت خام و قیمت اتیلن وجود دارد (46 درصد اتیلن تولیدی پایه نفتا می‌باشد که نفتا نیز همبستگی زیادی به قیمت نفت خام دارد) و همچنین با توجه به افزایش ظرفیت تولیدی بیشتر از رشد تقاضایی اتیلن، انتظار می‌رود در روندهایی افزایشی قیمت نفت خام، همبستگی بین قیمت نفت خام و قیمت اتیلن کاهش پیدا کرده و نسبت به دوره‌های قبل با تناسب کمتری افزایش یابد. به‌عبارت‌دیگر، انتظار ثبات بیشتر قیمت اتیلن نسبت به قیمت نفت خام وجود دارد. همچنین در صورت اینکه قیمت نفت در محدوده کمتر از 60 دلار در هر بشکه باقی بماند، ظرفیت‌های مازاد صنایع CTO/MTO به واسطه عدم توجیه اقتصادی تولید، افزایش خواهد یافت. در زمینه سرمایه‌گذاری نیز در مناطقی که به مواد اولیه ارزان قیمت دسترسی دارند مانند آمریکایی شمالی و خاورمیانه انتظار ادامه روند افزایش سرمایه‌گذاری وجود دارد.

7-چشم‌انداز پروپیلن

تقاضای پروپیلن در سال 2014 حدود 87.5 میلیون تن بوده است که حدود 55 درصد آن بر پایه بخارهای کراکر بوده است.
در دوره 2019-2015 حدود 26 میلیون تن بر ظرفیت تولیدی پروپیلن جهان افزوده خواهد شد که از این مقدار حدود 18 میلیون تن آن متعلق به چین می‌باشد. ظرفیت‌های تولیدی پروپیلن چین در حال شیفت به سمت استفاده از پروپان و زغال‌سنگ می‌باشد.

نمودار 12–ظرفیت‌های جدید ایجاد شده پروپیلن چین (هزار تن)

تقاضای جهانی پروپیلن در سال 2020، به 112 میلیون تن خواهد رسید که نسبت به سال 2014 رشد 24 میلیون تنی خواهد داشت. ظرفیت تولیدی پروپیلن در  این سال به بیش از 136 میلیون تن خواهد رسید، و مازاد ظرفیت تولید پروپیلن به 24 میلیون تن افزایش خواهد یافت.

نمودار 13–مقایسه هزینه تولید پروپیلن آسیا

با توجه به افزایش مازاد ظرفیت تولید پروپیلن، انتظار می‌رود حساسیت قیمت پروپیلن نیز نسبت به قیمت نفت خام کاهش یابد به ویژه با افزایش قیمت نفت خام به بالایی 60 دلار، اکثر ظرفیت‌های مازاد موجود توجیه اقتصادی پیدا نماید و اجازه افزایش بیشتر از قیمت پروپیلن را بگیرد.

8-چشم‌انداز متانول

در دوره 2020-2010 حدود 73 میلیون تن به ظرفیت تولیدی متانول جهان افزوده خواهد شد که از این مقدار حدود 37 میلیون تن (51 درصد) سهم کشور چین خواهد بود. در همین دوره 52 میلیون تن بر تقاضایی جهانی افزوده خواهد شد. به‌عبارت‌دیگر در حدود 21 میلیون تن بر مازاد ظرفیت تولید متانول جهان در این بازه افزوده خواهد شد که بیشترین آن مربوط کشور چین می‌باشد (چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده و تولیدکننده متانول جهان محسوب می‌گردد، حدود 44 درصد متانول تولید جهان در چین مصرف می‌گردد). این افزایش ظرفیت تولیدی، خودکفایی چین در زمینه متانول را افزایش داده و می‌تواند بازار جهانی این محصول را تحت تأثیر قرار دهد.

نمودار 14–تولید جهانی متانول برحسب مناطق مختلف

بر اساس نمودار (14) تولید متانول جهان در سال 2018 در حدود 128 میلیون تن خواهد رسید که از این مقدار بیش از 97 میلیون تن (75 درصد) آن در اختیار آسیا و چین خواهد بود. سهم چین از تولید جهانی متانول در سال 2014، حدود 50 درصد بوده است. این در حالی است که پیش‌بینی می‌گردد سهم چین از تولید متانول جهانی تا سال 2018 به 61 درصد افزایش یابد. که نشان دهنده قدرت تأثیرگذاری آسیا و به ویژه چین در بازار جهانی متانول می‌باشد.

نمودار 15–ظرفیت تولید متانول چین

سهم MTO/MTP از ظرفیت تولیدی متانول چین در سال 2014 در حدود 12 درصد بوده است. بر اساس طرح‌هایی در دست اجرا، سهم MTO/MTP از ظرفیت تولیدی متانول چین در سال 2018 به 41 درصد افزایش پیدا خواهد کرد.

نمودار 16–سهم مواد اولیه در ظرفیت تولید چین

خوراک شرکت‌های تولیدکننده متانول به‌طور عمده به دو دسته گاز و زغال‌سنگ تقسیم می‌شود. در سال 2008، معادل77 درصد از خوراک مجتمع‌های تولید متانول گاز طبیعی و تنها 18 درصد بر مبنای زغال‌سنگ بوده است. در سال 2014 این نسبت‌ها به ترتیب به 63 و 37 درصد تبدیل شده‌اند. پیش‌بینی می‌گردد در سال 2018 سهم زغال‌سنگ به 78 درصد افزایش یابد. حدود 98 درصد از واحدهای بر مبنای زغال‌سنگ در چین قرار دارند. چین 61 درصد از ظرفیت و 50 درصد از تولید جهانی متانول را به خود اختصاص داده است.

نمودار 17–حاشیه تولید متانول از زغال‌سنگ

یکی از نکات قابل‌توجه در فرایند تولید متانول، حاشیه سود متانول تولیدی از زغال‌سنگ می‌باشد. همان‌طور که در نمودار فوق مشخص می‌باشد، حاشیه متانول تولیدی از زغال‌سنگ کاهش زیادی داشته است. مطالعات نشان می‌دهد که نقطه سربه‌سری متانول تولیدی از زغال‌سنگ، حدود 202 دلار می‌باشد و کاهش قیمت متانول به کمتر از این قیمت شرکت‌های فعال در این صنعت را زیان ده خواهد کرد.

نمودار 18–هزینه تولید متانول برحسب مناطق و مواد اولیه

نکته قابل‌توجه در هزینه تولید متانول، پیش‌بینی‌ها حکایت از روند افزایشی هزینه تولید متانول در همه نقاط جهان به غیر از متانول تولیدی آسیا بر پایه زغال‌سنگ دارد. این موضوع می‌تواند به‌واسطه بالا بودن مزیت نسبی چین در تولید متانول و ظرفیت‌هایی عظیم تولید متانول پایه زغال‌سنگ، قیمت‌هایی جهانی این محصول را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2020، تقاضای جهانی متانول به بیش از 106 میلیون تن افزایش خواهد یافت. در دوره 2020-2010،  تقاضای متانول جهان به‌صورت متوسط در سال 6.9 درصد افزایش خواهد داشت و  این دوره بیش از 52 میلیون تن بر تقاضای جهانی افزوده خواهد شد. بیشتر این افزایش تقاضای متانول به خاطر گسترش MTO در چین می‌باشد.

از طرف دیگر، ظرفیت‌هایی عظیمی در این دوره در حال شکل‌گیری است که می‌تواند بازار جهانی این محصول را اشباع نماید.
حاشیه سود متانول وابستگی شدیدی به قیمت نفت خام و گاز طبیعی دارد. در حال حاضر بیشترین حاشیه سود متعلق به متانول تولیدی از خوراک نفتا می‌باشد، درحالی‌که در سال‌های اخیر کمترین حاشیه سود متعلق به این خوراک بوده است.

9-اوره

در دوره 2019-2014 نزدیک به  60 واحد جدید تولید اوره به بهره‌برداری خواهد رسید، که از این 60 واحد حدود 20 مورد در چین واقع‌شده است (چین بزرگ‌ترین تولیدکننده، مصرف‌کننده و صادرکننده اوره جهان محسوب می‌گردد). اکثر ظرفیت‌های جدیدی که بعد از سال  2016 به بهره‌برداری می‌رسند، مربوط به کشورهایی خارج از چین می‌باشد که از ذخایر گاز طبیعی بهره می‌برند.

ظرفیت اوره جهانی در این دوره با حدود 44 میلیون تن افزایش، به 252 میلیون تن خواهد رسید. از این ظرفیت پتانسیل تولید 220 میلیون تن اوره وجود دارد.

نمودار –منحنی هزینه تولید اوره سال 2015

از سوی دیگر با فرض رشد پایدار در بخش کشاورزی، تقاضا برای اوره در این صنعت طبق پیش‌بینی‌ها به 207 میلیون تن در سال 2019 خواهد رسید، که در مقایسه با سال 2014، 32 میلیون تن افزایش  با متوسط رشد 3.6% در سال روبه‌رو خواهد شد.
افزایش مازاد ظرفیت تولید اوره می‌تواند در بلندمدت قیمت اوره را تحت تأثیر قرار داده و قیمت جهانی اوره را کاهش دهد.

6-نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

تقاضای محصولات پتروشیمی با رشد اقتصادی جهانی و رشد اقتصادی کشورهای تقاضاکننده رابطه مستقیمی دارد. با توجه به اینکه رشد اقتصادی جهانی و همچنین رشد اقتصادی چین (برای سال‌های 2017 به بعد) به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده محصولات پتروشیمی در حال بهبود است. انتظار می‌رود تقاضای محصولات پتروشیمی متناسب با رشد اقتصادی، افزایش داشته باشد.

با توجه به مطالبی که در بالا به آن‌ها اشاره‌شده:
–    انتظار می‌رود بازار محصولات اتیلن، پروپیلن، اوره و متانول با افزایش مازاد عرضه مواجه گردد و بر همین اساس حساسیت قیمت این محصولات نسبت به تغییرات قیمت نفت خام کمتر گردد. البته این مازاد عرضه در مورد متانول بیشتر بوده امکان اشباع شدن بازار این محصول وجود دارد.
–    بازار محصولات پایه پتروشیمی و مشتقات آن‌ها خود را با منابع جدید مواد اولیه وفق خواهند داد، و استفاده از منابع مواد اولیه کم‌هزینه باعث کاهش قیمت محصولات پایه پتروشیمی و ثبات قیمتی در این محصولات خواهد شد و به‌تبع آن تجارت این محصولات را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
–    به دلیل تأیید سودمندی پروژه‌های پیشرفته در تولید محصولات پتروشیمی ممکن است برخی از پروژه‌های در حال ساخت به‌ویژه طرح‌هایی تولید الفین از زغال‌سنگ متوقف گردند
–    دسترسی به اتان و پروپان ارزان‌قیمت در آمریکایی شمالی باعث افزایش ادامه روند افزایشی سرمایه‌گذاری در این منطقه می‌گردد.
–    تأثیر روش زغال‌سنگ به محصولات پتروشیمی و هدف‌گذاری‌های انجام‌شده برای تولید در چین، تولیدات محصولات پتروشیمی: افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در مقابل سرمایه‌گذاری دولتی، افزایش خودکفایی در محصولات پتروشیمی و افزایش ظرفیت مازاد این محصولات و تأثیر آن بر تجارت این محصولات
–    افزایش سیاست‌های سخت‌گیرانه نسبت به صنایع CTO/MTO به‌واسطه مسائل زیست‌محیطی و افزایش ظرفیت مازاد در این صنایع

7-الویت بندی سرمایه‌گذاری

بر اساس مطالب ارائه‌شده در این گزارش می‌توان پیرامون الویت بندی سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی با چشم‌انداز  سال 2020، به‌صورت جدول زیر ارائه نمود: