مرجع پلیمر در بازار ایران: محققان دانشگاه شهید بهشتی دستگاه‌هایی (پلاسما تکس) را با قابلیت چاپ‌پذیری در سطوح پلیمری و ورق‌های فلزی تولید کردند؛ این طرح در مرحله تجاری به دلیل بد عهدی‌های صورت گرفته و بی‌توجهی به مالکیت معنوی طرح، متوقف شده و دستگاه‌های حمایت‌کننده مجریان این طرح و شرکت فناوری همکار را برای بررسی بیشتر به مراجع قضایی هدایت کرده است.
سابقه دستگاه‌های کرونا (جرقه‌زن)
دکتر محمدرضا خانی، عضو هیات علمی پژوهشکده لیزر و پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه دستگاه‌های کرونا (جرقه‌زن) از کشورهایی چون آلمان، ایتالیا و چین به کشور وارد می‌شده است، گفت: در سال بالغ بر ۱۵۰۰ دستگاه کرونا به کشور وارد می‌شده است. از این دستگاه برای افزایش قابلیت چاپ‌پذیری در سطوح پلیمرها و یا ورق‌های فلزی استفاده می‌شود.
قابلیت کاربرد در صنایع مختلف
وی با بیان اینکه علاوه بر اینکه این دستگاه در انواع بسته‌بندی‌های مواد غذایی قابل استفاده است، خاطر نشان کرد: با استفاده از پلاسما، اصلاح سطح صورت می‌گیرد تا زبری آن در ابعاد نانو متر اصلاح و بعد از آن گروه‌های عامل‌دار بر روی سطح ایجاد شود تا وقتی رنگ بر روی آن چاپ می‌شود، ثبات داشته باشد.
این محقق با بیان اینکه در گذشته از فناوری‌هایی مانند شعله استفاده می‌شد، یادآور شد: این روش (شعله) به دلیل مصرف سوخت، آلایندگی و ضایعات بالا در دنیا منسوخ شده است، ولی در کشور شاهدیم که در ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته این دستگاه به کشور وارد می‌شده، از این رو بعد از انجام چندین پایان‌نامه کارشناسی ارشد مهندسی پلاسما و پلیمر به دانش فنی ساخت این دستگاه دست یافتیم و دو دستگاه جرقه‌زن به صنعت نساجی و پلیمر ارائه دادیم.
دستگاه صنعتی پلاسما تکس
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه با حمایت ستاد توسعه فناوری نانو و یک شرکت خصوصی دستگاه صنعتی پلاسما تکس را رونمایی کردیم، خاطر نشان کرد: رویکرد ما در ساخت این دستگاه کاهش مصرف آب و موادشیمیایی در صنعت نساجی بوده و طراحی آن به گونه‌ای بوده که ۳۰ درصد در مصرف آب را کاهش داده است.
وی یکی از معضلات بخش صنعت نساجی را مصرف آب دانست و ادامه داد: شرکت‌های فعال در این حوزه‌ها عموما در شهرهایی مانند مشهد و شیراز و یزد مستقر شدند که با کمبود آب مواجه هستند و کاهش مصرف آب در این بخش برای آنها بسیار حائز اهمیت است.
خانی با اشاره به دلیل مصرف بالای آب و مواد شیمیایی در ماشین‌آلات، توضیح داد: ما در این دستگاه سطح پلیمر و یا منسوجات را از میان پلاسما عبور می‌دهیم تا تحت بمباران الکترونی که بر روی سطح انجام می‌شود، در تار و پود منسوج و یا پلیمر زبری در ابعاد نانومتر ایجاد شود تا سطح موثر این ترکیبات افزایش یابد.
کاهش پساب
وی اضافه کرد: در این شرایط اگر قرار باشد رنگی در فرآیندهای بعدی به سیستم اضافه شود، رنگ، مکان مکانیکی بیشتری را دارد تا در تار و پود منسوج به دام بیفتد. این امر باعث می‌شود اگر قرار باشد محلولی از آب ایجاد شود، با ۴ درصد رنگ و ۲ درصد پساب رنگی در فرآیند بعدی به صورت پساب دور ریخته شود، در روش پلاسمایی تمام ۲ درصد پساب رنگی حذف می‌شود.
به گفته وی، در این روش بیش از ۸۰ درصد رنگ محلول در آب به منسوج می‌چسبد. این وضعیت موجب کاهش مصرف مواد شیمیایی و آب می‌شود.
مجری طرح ادامه داد: در برخی از فرآیندهایی مانند تمیز کردن پلیمر و یا منسوجات از آب استفاده می‌کنیم، در حالی که می‌توان در یک فرآیند کاملا خشک و با بمباران الکترونی که صورت می‌گیرد، ترکیبات شیمیایی و یا چربی را که بر روی منسوج و یا پلیمر موجود است، شکسته و از سطح بلند کرد. به این ترتیب می‌توان بدون مصرف مواد شیمیایی و آب فرآیند تمیزکاری بر روی منسوجات و یا پلیمر را اجرایی کرد.
فروش اولین دستگاه به یک شرکت بخش خصوصی
وی از فروش اولین دستگاه به یک شرکت بخش خصوصی خبر داد و یادآور شد: یکی از آرزوهای ما صادرات این دستگاه به کشور ترکیه به عنوان کشور تولیدکننده دستگاه‌های نساجی است و در حال حاضر ایران پنجمین کشور دارنده این فناوری است و در حال تکمیل برای کاربردی کردن آن برای تمام منسوجات است.
خانی با بیان اینکه در صنعت پلیمر و بسته‌بندی با انواع مختلفی از پسماندها مواجه هستیم، خاطر نشان کرد: در رابطه با پسماندهای پلیمرهای “پت” که فرایندهای چاپ بر روی آنها به سختی انجام می‌شود، در گذشته از مواد شیمیایی برای اصلاح سطح این پلیمرها استفاده می‌شد که این امر تولید پسماندهای شیمیایی را به دنبال داشت.
وی با بیان اینکه استفاده از این مواد شیمیایی خطراتی را برای اپراتورها نیز به همراه داشت، خاطر نشان کرد: ما برای اصلاح این ساختار، گاز هوا را در معرض الکترودهای پلاسما قرار می‌دهیم و محیط پلاسما که شامل تولید الکترون‌ها، رادیکال‌های آزاد و یون‌ها است، ایجاد می‌شوند و سطح را با بمباران در ابعاد نانو اصلاح می‌کنند و یکسری از گروه‌های عامل‌دار مانند “کربوکسید” و “هیدروکسید” در سطح ایجاد می‌کنند و این مواد با رنگ‌های “آب پایه” باند مناسبی را برقرار می‌کنند.
سرعت‌های ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر بر دقیقه
خانی اضافه کرد: ما می‌توانیم تا سرعت‌های ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر بر دقیقه دستگاهی را به صنعت معرفی کنیم که می‌تواند فرآیند چاپ بر روی آنها انجام شود. دستگاه‌های قدیمی که به کشور وارد شدند، با سرعت ۱۰۰ متر بر دقیقه فرایند چاپ را انجام می‌دهند، ضمن آنکه شرایط تابش پلاسما بر روی فیلم‌های فلزی را هم طی مطالعاتی در قالب پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد بهینه کردیم.
این محقق دانشگاه شهید بهشتی به تماس برخی از بازرگانان برای فروش نمونه بومی این دستگاه اشاره کرد و ادامه داد: ما در صنعت چاپ و بسته‌بندی توانستیم با استفاده از این دستگاه مشکل ۴ چاپخانه را رفع کنیم.
وی این مشکلات را در حوزه‌های صنایع بلور، چسب و بسته‌بندی نام برد و یادآور شد: یکی از چالش‌های ما این است که ماموریت ما به عنوان دانشگاه بر تولید دانش فنی متمرکز شده و نیاز داریم از طریق ارتباط با صنعت با شرکت‌های سرمایه‌گذار آشنا شویم تا بتوانیم نیاز کشور را رفع کنیم؛ چرا که این دستگاه ابزاری نیست که بتوان با ۵۰ هزار دلار آن را از کشور ایتالیا وارد کرد.
تولید نسل های مختلف دستگاه
مجری طرح با بیان اینکه این دستگاه در کشور قابل تولید است و گفت: ما در مطالعاتمان توانستیم نسل‌های مختلفی از دستگاه با عرض پلیمرهای ۴۵ سانتی‌متر تا ۲ متر و ۲۰ متر را بسازیم و عرضه کنیم.
خانی با تاکید بر اینکه هر کارخانه‌ای که محصولی را تولید و بسته‌بندی می‌کند نیاز به این دستگاه دارد، خاطر نشان کرد: برخی از این کارخانه‌ها برای انجام کارهای چاپی خود به شرکت‌هایی که دستگاه خاص آن را دارند، مراجعه می‌کنند که هزینه‌بر است و یا بعضا به شرکت‌های تولیدکننده پلیمر مراجعه می‌کنند که آن نیز هزینه‌بر است و یا بعضا شرکت‌های تولیدکننده پلیمر که دستگاه کرونا را دارند فرآیند چاپ را انجام می‌دهند که از این طریق خاصیت پلاسما برای مدت ۶ ماه است.
توان تولید 1000 تا ۱۵۰۰ دستگاه
وی با بیان اینکه در داخل می‌توانیم نیاز هزار تا ۱۵۰۰ دستگاه مورد نیاز کشور را تامین کنیم، افزود: متاسفانه این عدد رقمی نیست که بر اساس مطالعه بازار باشد، بلکه این عددی است که شرکت چینی بر روی بازار ایران انجام داده است؛ البته در کشور چندین شرکت تولیدکننده داریم که این نوع دستگاه‌ها را از چین به کشور وارد کردند و یا مهندسی معکوس کردند، ولی دانش فنی ساخت این دستگاه را در اختیار ندارند تا بتوانند دستگاه را ارتقا دهند.
سرنوشت نامعلوم یک طرح دانش پایه
این محقق دانشگاه شهید بهشتی موضوع مالکیت معنوی دانش‌های فنی ایجاد شده در دانشگاه و سرقت آن توسط برخی شرکت‌های خصوصی را از مهمترین چالش‌های اعضای هیات علمی در دانشگاه‌ها دانست و اظهار کرد: امروزه در دانشگاه شاهد تولید محصول و معرفی آن به صنعت هستیم، اما سرقت دانش فنی از جدی‌ترین تهدیدات پیش رو است.
به عنوان مثال پژوهشکده لیزر و پلاسما در سال ۱۳۹۵ با همکاری یک شرکت خصوصی اقدام به تجاری‌سازی دستگاه پلاسما تکس در صنعت نساجی کرد و در نمایشگاه نساجی ۹۵ تهران رونمایی شد.
بدعهدی شرکت خصوصی همکار، علت توقف طرح
وی اضافه کرد: اما متاسفانه به دلیل بدعهدی شرکت خصوصی این طرح متوقف شد؛ چرا که شرکت مذکور بعد از دریافت جزئیات دستگاه و تمام نقشه‌های آن درخواست جدایی کرد. در حالی که در صورت استمرار این همکاری، ایران می‌توانست به عنوان صادر کننده ماشین‌آلات نساجی به کشور ترکیه مطرح شود. اما متاسفانه این عدم روحیه همکاری باعث ایجاد اختلافات زیادی شد.
این محقق با اشاره به نقش حمایتی ستاد توسعه فناوری نانو اظهار کرد: ستاد توسعه فناوری نانو به عنوان داور همکاری دو شرکت نیز با وجود گذشت یک سال و نیم از این اتفاق شرکت خصوصی را ملزم به پرداخت خسارت به تولیدکننده دانش فنی کرده، اما این شرکت از اجرای آن سر باز زده و ستاد نانو دو طرف را برای دریافت حقوق به مراجع قضایی راهنمایی کرده است.
حاشیه های فراوان
این در حالی است که محققان در کشور باید تمام انرژی خود را صرف تولید دانش فنی و ارتقا آن کنند، اما متاسفانه در کشور شاهد این امر هستیم که حاشیه‌های فراوان و پیگیری‌های قضایی برای دریافت حقوق و مالکیت معنوی بیشترین انرژی را از فناور می‌گیرد.
وی با بیان اینکه ما برای اینکه حق خود را به دست آوریم، باید هزینه هنگفتی برای اخذ وکیل بپردازیم، گفت: توسعه این دستگاه متوقف شده تا بتوانیم حق خود را دریافت کنیم.
خلاء های قانونی
خانی با تاکید بر اینکه در کشور مرجعی برای جلوگیری از افشای حقوق معنوی که در دانشگاه‌ها تولید می‌شود و شرکت‌ها از آن سوء استفاده می‌کنند، نداریم، خاطر نشان کرد: در حال حاضر ما ۵ دستگاه آماده فروش را داریم، ولی مدت ۳ سال است که تنها به دنبال ارزیابی شرکای سرمایه‌گذار جهت جلوگیری از اتفاق پیش آمده هستیم.
این محقق با بیان اینکه عموما دانشگاه‌ها در این زمینه موفق نیستند، یادآور شد: از سوی دیگر ما برای معرفی طرح‌ها با احتیاط حرکت می‌کنیم، چون شرکت‌های واردکننده اقدام به واردات این محصولات خواهند کرد و این یکی از چالش‌های ما است که آیا فناوری کسب شده را تولید کنیم یا خیر.
وی با بیان اینکه ما با حسن نیت دانش فنی این دستگاه را در اختیار شرکت همکار قرار دادیم و نیروی آنها را آموزش دادیم، یادآور شد: در حال حاضر این شرکت این طرح را در اختیار خود قرار داده و ما مدت یک سال است که با ستاد نانو نامه‌نگاری در این زمینه انجام دادیم.
خانی با تاکید بر اینکه به ما اعلام شده که به مراجع قضایی مراجعه کنیم، گفت: در حال حاضر نهادهای حمایتی به جای حمایت از فناوران از دلالان حمایت می‌کنند؛ چرا که اعتقاد دارند تنها فروش و ارائه آمار و ارقام بهترین روش بیان عملکرد آنها است.
توقف 16 ماهه تولید
این محقق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تولید این دستگاه حدود ۱۶ ماه است که متوقف شده است، گفت: برخی از دانشجویان برای ادامه تحصیل در حوزه نساجی و مطالعه با این دستگاه وارد این دانشگاه می‌شوند، ولی ما به دلیل اختلافات پیش آمده تا تعیین وضعیت آن، مطالعات خود را متوقف کرده‌ایم و این خیلی بد است که فناوری که به آن رسیدیم، به دلیل عدم حفظ حقوق مالکیت معنوی، متوقف شده است.
منبع: ایسنا
