اثر مبارزه با آلودگی در چین بر صنایع مختلف

مرجع پلیمر در بازار ایران:  مبارزه با آلودگی در چین صنایع مختلفی را تحت تاثیر خود قرار داده است. بر این اساس، این غول تولیدکننده و مصرف‌کننده کالاهای جهان بر بازارهای مختلف اثرگذار شده است. در گزارش قبلی با عنوان «آینده سهام از دریچه چین» به بررسی فعالیت چین در سه حوزه زغال‌سنگ، فولاد و سنگ آهن پرداخته شد. در این قسمت (بخش پایانی) اثر سیاست‌های چین بر آینده صنایع محصولات پتروشیمی، لاستیک و پلاستیک و کاغذ رصد می‌شود.

محصولات پتروشیمی، لاستیک و پلاستیک

خوراک پتروشیمی‌ها از گاز و زغال‌سنگ تامین می‌شود. با توجه به آلایندگی زغال‌سنگ و همچنین با در نظر گرفتن صرفه اقتصادی ناشی از مقیاس (economies of scale) در تولید مواد پتروشیمی، تیغ تعطیلی واحدهای پتروشیمی به سمت واحدهای مصرف‌کننده خوراک زغال‌سنگ و کوچک‌تر نشانه رفته است؛ موضوعی که همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد علاوه بر هدف کاهش آلودگی، بخشی از تلاش دولت چین برای کاهش نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی این کشور با حذف واحدهای تولیدکننده کوچک‌تر و ناکارآمدتر است. بنابراین با کاهش فعالیت پتروشیمی‌های با خوراک زغال‌سنگ شاهد حرکت تدریجی به جایگزینیخوراک با گاز طبیعی در صنعت پتروشیمی چین هستیم. اتفاقی که در ماه‌های اخیر با رشد قابل توجه قیمت گاز و اولویت قرار دادن خانوارها در مصرف گاز طبیعی در فصل سرما برای گرمایش، به کمبود عرضه محصولات پتروشیمی دامن زده است.  زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت و خوراک غالب در صنعت شیمیایی چین مورد استفاده قرار می‌گیرد. کمپین مبارزه با آلودگی هوای چین، با تعطیلی کارخانه‌ها و نظارت‌های جدی بر آلایندگی کارخانه‌ها در ۱۸ ماه گذشته، کاهش تولیدات پتروشیمی دومین اقتصادبزرگ دنیا را رقم زده است. طبق گزارش اداره آمار چین (NBS) از ژانویه تا اکتبر ۲۰۱۷ تولیدات محصولات خام و محصولات نهایی پتروشیمی چین رشد ۹/ ۳درصدی را ثبت کرد. این در شرایطی است که در سال ۲۰۱۶ در همین بازه، رشد ۵/ ۸ درصدی تولیدات این محصولات رقم خورد. سرعت رشد تولیدات لاستیک و پلاستیک نیز کاهش یافت و با رشد ۳/ ۶ درصدی در سال ۲۰۱۷، در مقایسه با رشد ۸/ ۷ درصدی در سال ۲۰۱۶ همراه شد.  موسسه IHS با مطالعات گسترده در مورد نقش زغال‌سنگ در صنعت شیمیایی چین نمودار شماره یک را ارائه کرد.

   متانول

چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده متانول در جهان است. متانول یک محصول و ماده میانی برای تولید سایر محصولات شیمیایی است، همچنین به‌عنوان سوخت مورد استفاده قرار می‌گیرد. متانول برای تولید فرمالدهید، اسید استیک، متیل ‌ترشری‌بوتیل‌اتر MTBE)، DME) و الفین‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۲۰۱۰ تولید متانول جهان در سطح ۴۹ میلیون تن قرار گرفت، اما موسسه IHS پیش‌بینی کرد در سال ۲۰۲۱ رشد تقاضای متانول به بیش از ۹۵ میلیون تن خواهد رسید. همچنین طبق پیش‌بینی این موسسه چین در همان سال، ۵۴ درصد از ظرفیت تولید متانول جهان و ۴۶ درصد از کل تولید را در اختیار خواهد گرفت. یک‌پنجم از متانول تولیدشده در دنیا، در واحدهای تبدیل متانول به الفین (MTO) چین مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در سال ۲۰۰۰ چین مصرف‌کننده ۱۲ درصد از متانول جهان بود، در حالی که آمریکای‌شمالی و اروپا در سال ۲۰۰۰ به ترتیب ۳۳ درصد و ۲۲ درصد از متانول جهان را مصرف کردند. اما در سال ۲۰۱۵، مصرف چین به ۵۵ درصد و آمریکای شمالی و اروپا به ترتیب به ۱۱ درصد و ۱۰ درصد از متانول جهان رسید. موسسه IHS رشد تقاضای آسیای‌شمالی را ۷۰ درصد از کل متانول تولید‌شده در جهانبرآورد کرده، در حالی که سهم آمریکای شمالی را ۹ درصد و اروپای غربی را ۸ درصد پیش‌بینی کرد. موسسه IHS رشد تقاضای چین را سالانه ۷ درصد تخمین زده است که به این ترتیب در سال ۲۰۲۱ واردات خالص متانول چین دو برابر میزان آن در سال ۲۰۱۶ خواهد بود.  بخشی قابل توجهی از مصرف تولید متانول از تولید داخلی این کشور است. هزینه خوراک متانول، ۹۰ درصد از بهای تمام‌شده این محصول را تشکیل می‌دهد.

 بنابراین دسترسی به منابع زغال‌سنگ از مزایای چین برای تولید متانول است. صنعت شیمیایی چین به دلیل دسترسی محدود به منابع نفت و گاز و برخورداری از منابع قابل توجه زغال‌سنگ، به شدت وابسته به خوراک زغال‌سنگ است. در سال‌های اخیر این صنعت با رشد قابل توجه همراه شده است هم در زمینه تولید متانول و همچنین دی‌متیل‌اتر (DME). از سال ۲۰۰۷ چین اقدام به توسعه صنعت تولید متانول و دی‌متیل‌اتر (DME) برپایه زغال‌سنگ کرده است. دی‌متیل‌اتر (DME) منبع سوخت پاک است که می‌تواند از مواد اولیه مختلف از جمله بقایای محصولات پتروشیمی، گاز متان از زغال‌سنگ و همچنین گاز طبیعی ایجاد شود. این محصول برای سوخت در صنایع و اتومبیل‌ها و تولید خانگی به کار برده می‌شود که در سال‌های اخیر شاهد رشد تقاضای آسیا برای این محصول بودیم.بنابراین محصولات شیمیایی تولیدشده از زغال‌سنگ دوره جدیدی را در تولید صنایع شیمیایی نه تنها در چین بلکه در کل دنیا رقم زدند. در سال‌های اخیر تولیدکنندگان شیمیایی پیشرفته‌تر که خود نیز منابع زغال‌سنگ در اختیار داشتند اقدام به توسعه تجهیزات برای دستیابی به محصولات شیمیایی با ارزش افزوده بالاتر کردند. علاوه بر واحدهای تولیدکننده متانول به الفین (MTO) در سال‌های اخیر شاهد رشد واحدهای تولیدکننده زغال‌سنگ به الفین (CTO)، زغال‌سنگ به پروپیلن (CTP) و زغال‌سنگ به مونو ‌اتیلن‌گلایکول (CTMEG) بوده‌ایم.

علاوه بر این بخش اقتصادی تبدیل زغال‌سنگ به محصولات شیمیایی نقش قابل توجهی در توسعه اقتصادی و به دلیل تنوع‌بخشی به کاربرد زغال‌سنگ نقش بسیار مهمی در اقتصاد این کشور بازی کرده است. به خصوص با ظهور واحدهای جدید تبدیل زغال‌سنگ به نفت، به گاز و به الفین و از این دست. در سیزدهمین برنامه اقتصادی پنج‌ساله، دولت چین برنامه ۵ برابر کردن ظرفیت واحدهای تبدیل زغال‌سنگ به نفت و گاز تا سال ۲۰۲۰ را هدف‌گذاری کرد. موضوعی که نگرانی‌ها نسبت به مشکلات زیست‌محیطی از جمله رشد مصرف آب (برای استخراج گاز متان از زغال‌سنگ، آب با فشار وارد لایه‌های زغالی زیر زمین می‌شود. بنابراین این روش تولید متان از زغال‌سنگ مصرف آب را به شدت افزایش می‌دهد) و آلایندگی و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از فرآیند‌های تبدیل زغال‌سنگ به محصولات شیمیایی را تشدید کرده است.در سال ۲۰۱۷ زغال‌سنگ به‌عنوان خوراک و سوخت ۸۵ درصد از کل ظرفیت تولید متانول چین را تشکیل داد و مابقی خوراک تولید متانول با خوراک گاز طبیعی تولید شد. چشم‌انداز رشد عرضه با خوراک زغال‌سنگ از سوی تولیدکنندگان چین مورد انتظار است. اما انتظار می‌رود بخشی از تقاضا با واردات متانول (با خوراک گازی) تامین شود.  در سال ۲۰۱۷ تشدید نظارت بر واحدهای تولیدکننده پتروشیمی، منجر به کاهش ظرفیت تولید در واحدهای تولیدکننده زیردستی متانول شد.

بنابراین کاهش تقاضای متانول به‌عنوان خوراک (ماده میانی) در واحدهای تولیدکننده محصولات نهایی پتروشیمی، انتظار برای کاهش قیمت متانول را تقویت کرد. با وجود این، تعطیلی واحدهای تولیدکننده متانول و کاهش موجودی انبارهای چین، همچنین رشد بهای تمام‌شده متانول با رشد قیمت زغال‌سنگ به دلیل قوانین محافظت از محیط زیست چین عامل تشدید نوسانات قیمت متانول شد. این عامل در کنار کاهش عرضه واحدهای تولیدکننده در جهان با کمبود گاز در فصل سرما، رشد قیمت متانول را تا سقف ۴۰ماهه در میانه دسامبر رقم زد. به این ترتیب متانول در سال ۲۰۱۷ رشد ۹/ ۱۸ درصدی را ثبت کرد.  با وجود افت اندک قیمت متانول از سقف تا نزدیک سطح ۴۱۰ دلار، همچنان چشم‌انداز رشد تقاضای متانول به‌عنوان سوخت پاک (همانند هند که با راه‌اندازی «صندوق اقتصاد متانول» می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ جایگزین ۱۰ درصد از واردات نفت خام این کشور شود) از قیمت متانول حمایت می‌کند. با وجود این، در صورت رشد قیمت متانول و افزایش بهای تمام‌شده الفین تولیدشده در واحدهای تولید متانول به الفین (MTO) تعطیلی واحدهای مزبور مشابه آنچه در ماه‌های اخیر اتفاق افتاد، می‌تواند حرکت به سمت مواد اولیه جایگزین‌ متانول برای تولید الفین از جمله نفتا (که خود متاثر از قیمت نفت است) را رقم بزند.

 محصولات پایین‌دستی پتروشیمی

طبق بررسی‌های ICIS حدود ۱۰ درصد از کل ظرفیت ۲۴ میلیون تن در سال اتیلن چین، بر پایه زغال‌سنگ تولید می‌شود. در تولید پروپیلن از ۳۱ میلیون تن ظرفیت تولید سالانه، ۱۱ درصد بر پایه زغال‌سنگ است. اتیلن و پروپیلن مواد اولیه برای تولید پلی‌اتیلن (PE) و پلی‌پروپیلن (PP) هستند.اکثر واحدهای تولیدکننده پلی الفین‌ها (پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن) دارای تجهیزات مدرن‌تر و منطبق با استانداردهای زیست‌محیطی هستند. اما هزاران واحد زیرمجموعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، به خصوص واحدهای تولیدکننده کوچک‌تر با نظارت‌های جدی وزارت حفاظت از محیط زیست چین (MEP) و قوانین سختگیرانه این کشور تعطیل شدند. همچنین برخی این واحدها به شهرک‌های صنعتی منتقل شدند. بنابراین در ماه‌های گذشته برخی از محصولات پایین‌دستی پتروشیمی از جمله PVC با کمبود عرضه مواجه شد. همچنین در بازار پلی‌اتیلن (PE) و پلی‌پروپیلن (PP) بسیاری از تولیدکنندگان rubber کوچک‌تر تعطیل شدند. با کاهش تقاضا با توجه به بسته شدن صنایع پایین‌دستی‌تر، موسسه ICIS چشم‌انداز فشار بر قیمت پلی‌پروپیلن تا آوریل ۲۰۱۸ را پیش‌بینی کرد. اما تاخیر در راه‌اندازی واحدهای تولیدکننده پلی‌پروپیلن جدید بر پایه زغال سنگ در چین به دلیل قوانین سختگیرانه محیط زیستی این کشور عامل حمایت از قیمت پلی‌پروپیلن و در نتیجه پروپیلن است. پروپیلن و پلی‌پروپیلن در سال ۲۰۱۷ به ترتیب با رشد ۵/ ۸ و ۵/ ۷ درصدی همراه شدند.

با این وجود، همچنان قیمت جهانی پلی‌اتیلن با رشد قابل توجه عرضه از سوی آمریکا به دلیل دسترسی به منابع اتان حاصل از گاز طبیعی کشف‌شده در سال‌های اخیر در کنار رشد ظرفیت تولید پلی‌اتیلن در هند، چشم‌انداز مازاد عرضه را در سال ۲۰۱۸ ارائه می‌دهد.  یازده درصد از تولیدات بنزن در سال ۲۰۰۰ با خوراک زغال‌سنگ بود. این نسبت در سال ۲۰۱۷ به ۲۰ درصد افزایش یافت. بنزن ماده میانی برای تولید استایرن است. بنزن با خوراک زغال‌سنگ یکی از محصولات جانبی است که در فرآیند تولید فولاد ایجاد می‌شود. بنابراین کاهش تولیدات فولاد چین در نتیجه کاهش عرضه بنزن و کاهش عرضه استایرن تولیدکنندگان آمریکا با رشد تقاضای استایرن چین، رشد قابل توجه واردات بنزن در ۶ ماه ابتدایی ۲۰۱۷ را به بالاترین سطح در ۷ سال اخیر رقم زد. موسسه ICIS چشم‌انداز افزایش واردات بنزن در چین را در سال ۲۰۱۸، بیش از ۳ میلیون تن پیش‌بینی کرد.اما در مقایسه با رشد ۵۰ درصدی کاهش رشد تقاضا را نشان می‌دهد. در سال ۲۰۱۷، تخمین‌ها از واردات بنزن چین ۵/ ۲ میلیون تن را نسبت به واردات ۶/ ۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد. همچنان رشد ظرفیت تولید مشتقات بنزن از جمله استایرن و فنول (با وجود کند شدن شتاب رشد) چشم‌انداز رشد تقاضای بنزن را ارائه می‌دهد. بخشی از این کاهش تقاضا به دلیل کاهش تقاضای محصولاتی از جمله استایرن با بازگشت تولیدات آمریکا به روند عادی (پس از اختلالات به دلیل توفان‌های اخیر) است.

 پلاستیک

از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۶ واردات ضایعات چین از ۵/ ۴ میلیون تن در سال به ۴۵ میلیون تن در سال افزایش یافت. در سال ۲۰۱۶، چین نیمی از صادرات کل جهان مس قراضه، کاغذ باطله و پلاستیک بازیافتی را به سرزمین خود وارد کرد. در کل سال ۲۰۱۶، چین بیش از ۱۸ میلیارد دلار هزینه صرف واردات مواد بازیافتی کرد. آمریکا بزرگ‌ترین عرضه‌کننده مواد بازیافتی به این کشور است. از سال ۲۰۱۳ دولت چین اقدام به مبارزه برای ورود زباله‌های غیرقانونی و کم‌کیفیت با عنوان «عملیات حصار سبز» کرده است. اما از سال ۲۰۱۸، طبق قوانین اخیر چین برای مبارزه با آلودگی هوا، واردات ۲۴ نوع از کالاهایی که دولت به آن عنوان «ضایعات خارجی» داده است ممنوع شد. موضوعی که درآمد ۵ میلیارد دلاری تجارت این مواد را تهدید می‌کند. همچنین این عامل رشد تقاضای چین برای مواد اولیه را به جای مواد بازیافتی و قراضه فلزات تغییر داده است که شامل قراضه آهن، مس، آلومینیوم، لاستیک، پلاستیک و کاغذ می‌شود.

صنعت پلاستیک از جمله صنایعی است که از اقدام دولت چین برای ممنوعیت ورود «ضایعات» به این کشور متاثر خواهد شد. به گزارش Scrap Recycling Insdustries چین در سال ۲۰۱۶، سهم ۵۱ درصدی از واردات کل پلاستیک بازیافتی جهان، به ویژه از سوی آمریکا را به خود اختصاص داد.  چین از ماه جولای دستور توقف فعالیت شرکت‌های تولیدکننده که مستقیما زیرمجموعه پلی‌الفین‌ها هستند را صادر کرد و به سازمان تجارت جهانی (WTO) توقف واردات ضایعات تا پایان ۲۰۱۷ را اعلام کرد. موضوعی که افزایش نگرانی‌ها نسبت به کاهش قابل توجه تقاضای پلی‌اتیلن (PE) (ترموپلاستیکی که از کیسه‌های خرید تا لوله و تجهیزات پزشکیمورد استفاده قرار می‌گیرد) و پلی پروپیلن (PP) به ویژه تولید پلی‌اتیلن سنگین (HDPE) را افزایش داده است. از اواخر جولای تعطیلی واحدهای زیردستی تولیدکننده پلی‌الفین‌ها عامل فشار بر تقاضا شده است.  پلی‌اتیلن سنگین (HDPE) ترکیبی از مواد بازیافتی و پلی‌الفین‌ها است و برای تولید کیسه‌های پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین پلی‌اتیلن سبک (LDPE) در بسته‌بندی غذا مورد استفاده قرار می‌گیرند و(cast propyelen (CPP نیز مورد تهدید هستند. مواد مورد استفاده در صنایع کاغذ، بسته‌بندی مواد غذایی و صنایع چاپ اهداف اصلی دولت چین هستند و به‌عنوان آلوده‌کننده‌ترین صنایع شناخته می‌شوند.  برای جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها، شرکت‌های تولیدکننده پلاستیک نیاز به نصب تجهیزات برطرف‌کننده ترکیبات آلی فرار (VOCs) (مواد شیمیایی سمی که بر اثر فرآیند ترکیب مواد با پلاستیک در دمای بالا منتشر می‌شوند) دارند. بنابراین عدم دسترسی بسیاری از کارخانه‌ها به این تجهیزات منجر به تعطیلی گسترده شده است.

از سمت عرضه نیز، در سال ۲۰۱۶، چین اقدام به واردات ۳/ ۷ میلیون تن ضایعات پلاستیک (نیمی از کل ضایعات پلاستیک دنیا) کرد. از کل این ۳/ ۷ میلیون تن، ۵۳/ ۲ میلیون تن پلی‌اتیلن ایجاد شد. HIS Markit Chemical کاهش عرضه پلی‌اتیلن چین در سال ۲۰۱۷ را ۸/ ۱ یا ۷/ ۱ میلیون تن تخمین زد. همچنین HIS Markit رشد تقاضای پلی‌اتیلن را ۶/ ۶ درصد از ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ تخمین زد که انتظار می‌رود از رشد ۵/ ۵ درصدی کل آسیا فراتر رود.  بنابراین پیشی گرفتن عرضه از تقاضا می‌تواند به جایگزینی پلی‌اتیلن بازیافتی با پرایم ویرجین پلی‌اتیلن حرکت کند. مدیر بخش پلی‌الفین‌ها در HIS Markit رشد تقاضای پلی‌اتیلن در سال ۲۰۱۸ را ۵/ ۴۱ میلیون تن پیش‌بینی کرد و دو سوم آن را از سوی چین دانست.  برای جایگزینی پلاستیک بازیافتی، تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی و واردکنندگان به چین از خاورمیانه، کره جنوبی، تایلند و سنگاپور انتظار می‌رود که در انتظار دریافت سفارش بیشتری برای تولید پلی‌اتیلن باشند.  از کل مواد پلاستیکی مورد استفاده برای دستگاه‌های پزشکی، پلی‌اتیلن به دلیل قیمت‌ بالاتر نسبت به سایر مواد مورد استفاده سهم تنها ۹ درصدی در تولید دستگاه‌های پزشکی دارد و پلی‌وینیل کلراید بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده دستگاه‌های پزشکی بازیافتی شناخته می‌شود.  بنابراین با تبدیل شدن کشورهایی مانند هند و آسیای جنوب شرقی به مراکزی برای توریسم سلامت، چشم‌انداز رشد تقاضا برای دستگاه‌های پزشکی با کیفیت بالاتر می‌تواند رشد تقاضای پلی‌اتیلن برای به کارگیری در کانتینرها، سرنگ و لوله را نیز به دنبال داشته باشد.

   صنایع کاغذ

صنعت کاغذ نیز از جمله صنایعی است که مستقیما از ممنوعیت واردات «زباله» متاثر شد. از دهه ۱۹۸۰، واردات زباله برای بازیافت عاملی پیشران برای رشد اقتصادی چین محسوب می‌شود. واردات پلاستیک و کاغذ بازیافتی ارزان‌تر و به صرفه‌تر از قطع درختان و استخراج نفت است. رشد صنعت بازیافت چین، همگام با رشد اقتصادی این کشور توسعه یافت. در میانه دهه اول سال ۲۰۰۰، چین بزرگ‌ترین واردکننده کاغذ بازیافتی بود. محصولات تولیدشده در بسته‌های کاغذی به آمریکا ارسال و مجددا به این کشور بازمی‌گشتند. اما به اعتقاد برخی کارشناسان اقدام اخیر چین برای ممنوعیت واردات، با توجه به واردات سالانه ۲۹ میلیون تن کاغذ بازیافتی می‌تواند باعث تغییرات گسترده‌تری در صنعت بازیافت شود و اثرات مخرب زیست‌محیطی داشته باشد.  امری که حرکت به سمت مواد اولیه از جمله «خمیر ویرجین» برای تولید کاغذ را افزایش داده است. همچنین برخی کارشناسان معتقدند رشد تقاضای کاغذ به ویژه از سوی چین در کنار کاهش عرضه تولیدکننده‌های آلاینده‌تر این کشور، عامل حمایت از صنایع کاغذ است. مدیرعامل شرکت فیبریا (بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده کاغذ از چوب سخت) رشد ظرفیت به میزان ۶ میلیون متر مکعب در ۴ سال آینده را برای پاسخ به تقاضا پیش‌بینی کرد.  با وجود شوک اخیر به قیمت‌ها بر اثر قوانین زیست‌محیطی چین، به نظر می‌رسدرشد اقتصادی چین با شیب ملایم‌تر و به سمت اقتصاد توسعه پایدار و سبزتر در حرکت است. همچنین به نظر می‌رسد اقدام اخیر چین به بازتوزیع منابع منجر شده است. به‌صورتی که تولیدکنندگان مواد اولیه با رشد هزینه‌ها مواجه شده‌اند اما تولیدکنندگان محصولات نهایی با رشد سودآوری همراه شدند.

منبع: دنیای اقتصاد