مرجع پلیمر در بازار ایران به نقل از تسنیم، فناوریهای نوین نقش مهمی در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان داشته و محور مهمی برای توسعه پایدار به شمار می‌رود از این رو کشورها، سهم عمده‌ای از فعالیتهای علمی، پژوهشی و نوآورانه خود را به دستیابی و توسعه فناوریهای نوین اختصاص می‌دهند. یکی از اين فناوریهای مهم، فناوری نانو است که به عنوان اولویتی در اسناد بالادستی کشور به‌خصوص نقشه جامع علمی مطرح بوده و در سالهای اخیر پیشرفتهای زیادی داشته است.
این گزارش که برگرفته از بررسی بخش فناوری نانو در لایحه بودجه است توسط دفتر مطالعات ارتباطات و فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس به بررسی اعتبارات پیش‌بینی شده برای برنامه‌ها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط با توسعه فناوری نانو و مقایسه آن با بودجه سنوات قبل پرداخته است.
اعتبارات توسعه فناوری نانو در قالب چندین برنامه در قوانین بودجه سالیانه پیش‌بینی شده است؛ یکی از مهم‌ترین این برنامه‌ها، برنامه حمایت از توسعه فناوری نانو است که اعتبار مربوط به آن ابتدا در سال 1391 در اختیار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بود و در سالهای بعد به تدریج اعتبار آن به ستاد ویژه توسعه فناوری نانو منتقل شد به طوریکه از سال 1394 اعتبار برنامه مربور به طور کامل در اختیار ستاد ویژه توسعه فناوری نانو قرار گرفت.
جدول زیر مقدار اعتبارات بخش فناوری نانو و دستگاه‌های مرتبط با آنها در فاصله سالهای 1391 تا 1396 را نشان می‌دهد:
اعتبارات پژوهش و توسعه حوزه فناوری نانو در قالب سه برنامه «حمایت از توسعه فناوری نانو»، «توسعه علوم پزشکی» و «پژوهشهای کاربردی» شناسایی شدند که اعتبارات مربوط به آنها در دستگاه‌های متولی پیش‌بینی شده است.
با این حال دستگاه‌های دیگری از جمله کمیته فناوری نانو وزارت جهاد کشاورزی، پژوهشکده علوم و فناوری نانو دانشگاه شریف، پژوهشکده پلیمر و پتروشیمی ایران، مرکز پژوهشی علوم و فناوری نانو دانشگاه تهران، مرکز تحقیقات مواد نانو ساختار دانشگاه صنعتی سهند، کمیته نانو سازمان غذا و دارو، دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله الاعظم (عج)، پارکهای علم و فناوری و سایر دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز در حوزه نانو فناوری فعال هستند.
البته به دلیل مشخص نبودن ردیف بودجه اختصاصی فعالیتهای مرتبط با نانو فناوری در لایحه بودجه سال 1396 و قوانین بودجه سالهای اخیر در جدول فوق به آنها اشاره نشده است.
همچنین برای انجام برنامه‌ریزی و نظارت بر نهادهای مرتبط توسط ستاد توسعه فناوری نانو، اعتباری حدود 46 میلیارد ریال در لایحه بودجه سال 1396 ذیل «برنامه مدیریت و راهبری علم و فناوری» منظور شده است.
روند اعتبارات مصوب ستاد توسعه نانو فناوری و برنامه‌های مرتبط با توسعه فناوری نانو در نمودار زیر آمده است.
مهم‌ترین نکات لایحه بودجه 1396 در حوزه فناوری نانو
همانطور که در جدول بالا نیز مشخص است، سهم عمده‌ای از اعتبارات توسعه فناوری نانو در اختیار ستاد توسعه فناوری نانو قرار دارد؛ ستاد ویژه توسعه فناوری نانو به عنوان متولی اصلی توسعه فناوری نانو در سال 1382 تشکیل شده است اما تا سال 1392 ردیف بودجه مستقلی نداشت و منابع مالی آن از طریق نهاد ریاست جمهوری یا معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تأمین می‌شد.
در سالهای 1392 و 1393 و با در نظر گرفتن ردیف بودجه مستقل برای ستاد توسعه فناوری نانو، بخش عمده اعتبارات ویژه توسعه فناوری نانو از طریق ستاد نانو هزینه شده است.
از سال 1394 تا 1395 اعتبارات برنامه حمایت از توسعه فناوری نانو صرفا از طریق ستاد نانو هزینه می‌شد اما در لایحه بودجه سال 13966 علاوه بر ستاد توسعه فناوری نانو، حدود نیم درصد از اعتبارات برنامه حمایت از توسعه فناوری نانو برای مرکز تحقیقات نانو فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی ایران نیز منظور شده است.
در قانون بودجه 1395 و لایحه بودجه 1396، پروژه توسعه فناوری نانو (طرح تملک دارایی سرمایه‌ای) نیز به عنوان یک فعالیت ذیل برنامه حمایت از توسعه فناوری نانو قرار گرفته است؛ این طرح در قوانین بودجه سالهای 13844 تا 1394 به صورت جداگانه و به صورت طرح تملک دارایی سرمایه‌ای ارائه می‌شد.
طبق لایحه بودجه 1396، طرح تملک دارایی سرمایه‌ای ملی «توسعه فناوری نانو» عنوان پروژه‌ای است که در سال 1384 تعریف شده و به ستاد توسعه فناوری نانو محول شده است.
جمع کل بودجه پروژه توسعه فناوری نانو حدود 529 میلیارد ریال است که تا قبل از برنامه پنجم توسعه مبلغی حدود 187 میلیارد ریال و بین سالهای 1390 تا 1394 مبلغی حدود 189 میلیارد ریال تخصیص یافته بود.
در قانون بودجه سال 1395 نیز اعتباری بالغ بر 76 میلیارد ریال برای اجرای این طرح مصوب شد و در لایحه بودجه 1396 نیز مبلغ حدود 76 میلیارد ریال برآورد شده است و پیش‌بینی شده در صورت تخصیص کامل اعتبارات مورد نظر، این طرح تا پایان سال 1396 به اتمام برسد.
در قانون بودجه سال 1395 و لایحه بودجه سال 1396، طبق بند «8-2» سیاستهای کلی علم و فناوری، اعتبارات ویژه و جداگانه‌ای برای پژوهش و فناوری در قالب جدول 14 ماده واحده در نظر گرفته شده که در جدول 2 اعتبارات ویژه توسعه فناوری نانو و دستگاه مربوطه آورده شده است.
با این حال ابهامات جدی درباره تأمین این اعتبارات، مکانیسم تخصیص اعتبارات به دستگاه‌ها و نظارت بر نحوه هزینه‌کرد اعتبارات وجود دارد؛ دستیابی به سهم مناسبی از تجارت جهانی با استفاده از فناوری نانو، ایجاد زمینه مناسب برای بهره‌مندی از مزایای فناوری نانو برای ارتقای کیفیت زندگی مردم و نهادینه شدن توسعه پایدار و پویای علوم و فناوری و صنعت نانواز اهداف برنامه توسعه فناوری نانو در سند «راهبرد آینده نانو فناوری» است.
همچنین براساس هدف‌گذاری نقشه جامع علمی کشور، تا سال 1404 باید دو درصد سهم بازار نانوی جهان متعلق به ایران باشد.
تفکیک برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی براساس فعالیت آنها که از زمان تدوین قانون بودجه سال 1394 آغاز شد، اقدام مناسبی بود که سبب شده تا فعالیتهای مرتبط با پژوهش و توسعه فناوری نانو در دستگاه‌های مرتبط شناسایی شده و اعتبارات پیش‌بینی شده بهتر مورد بررسی قرار گیرد.
با توجه به جدید بودن فناوری نانو و عدم شناخت کامل نسبت به تمام جنبه‌های آن، پیشنهاد می‌شود برای بهره‌برداری ایمن از این فناوری، برنامه‌ها و فعالیتهایی در ارتباط با ارزیابی ایمنی و مخاطرات فناوری نانو برای سلامت و محیط زیست هم راستا با برنامه‌های حمایت از پژوهش و توسعه فناوری نانو در نظر گرفته شود.
در کل بررسی اعتبارات مصوب برای توسعه فناوری نانو نشان از روند رو به رشد سرمایه‌گذاری دولت در توسعه این فناوری در سالهای اخیر دارد که به منظور دستیابی به جایگاه مناسب در بین 15 کشور برتر فناوری نانو و ارتقای مداوم این جایگاه، حمایت کافی و مستمر از این فناوری اولویت‌دار، ضروری است.
