مرجع پلیمر در بازار ایران: سال گذشته چند عامل اساسی، صنعت پتروشیمی را تحت‌تاثیر خود قرار داد؛ از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به جنگ تجاری آمریکا با چین، محدودیت‌های صادراتی آمریکا برای ایران، فراز و فرودهای بهای نفت، ریسک‌های ژئوپلیتیک، مازاد عرضه جهانی نفت، تشدید چالش‌های زیست‌محیطی درخصوص کاهش مصرف پلاستیک، تغییرات عمده تکنولوژیکی و ظهور نسل‌های جدید دانش فنی برای تبدیل مستقیم نفت خام به مواد شیمیایی (COTC) و به‌عنوان یک عامل بسیار اثرگذار، به شیوع ویروس کرونا اشاره کرد.
در این بین بازار پتروشیمی در سال گذشته دو دوره متناوب را از سر گذراند؛ در نیمه اول سال قیمت محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی روند کاهشی را طی کرد که دلیل اصلی این امر نیز تعرفه‌های تجاری آمریکا برای محصولات پتروشیمی چینی و همچنین انتقال اثر تحریم محصولات پتروشیمی ایران به بازارهای جهانی بود. این شرایط آشکارا بازارهای پتروشیمی را از حالت فرامنطقه‌ای و فراقاره‌ای به حالت درون‌منطقه‌ای و درون‌قاره‌ای تبدیل کرد. به‌علاوه جنگ تجاری بین این دو ابرقدرت در سال گذشته باعث ایجاد عدم‌اطمینان شدید در بازار پتروشیمی و به طور خاص سرمایه‌گذاران این صنعت شد و در نتیجه ضمن کاهش ارزش سهام شرکت‌های بزرگ پتروشیمی در آسیا، سرمایه‌گذاری در این صنایع نیز کاهش داشت. از طرفی در خاورمیانه به بار نشستن برخی طرح‌های پتروشیمی مهم در عربستان و امارات، باعث شد بازار با شرایط مساعدی روبه‌رو و تاحدودی تعادل در بازار و صنعت پتروشیمی حداقل در خاورمیانه برقرار شود. از سوی دیگر چین برای توسعه طرح‌های پتروشیمی در کشورهای خلیج‌فارس برنامه‌های مهمی تدارک دیده که اثرات آن در سال‌های آینده مشاهده خواهد شد.
به‌طور کلی صنعت پتروشیمی به بخش‌های بالادستی، بنیادی، واسطه‌ای، نهایی و پایین‌دستی قابل تقسیم است. سرمایه‌بری بالا و اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم نسبت به سایر سرمایه‌گذاری‌ها از جمله ویژگی‌های اصلی این صنعت به شمار می‌روند. در یک تقسیم‌بندی دیگر می‌توان محصولات پتروشیمی را براساس ویژگی‌های ساختاری به پنج دسته اصلی: محصولات الفینی، محصولات پلیمری و شیمیایی، اوره و آمونیاک، متانول و محصولات آروماتیکی تقسیم کرد. محصولات الفینی ساختار اصلی صنعت پتروشیمی را تشکیل می‌دهند و در تولید سایر محصولات پتروشیمی از قبیل پلیمرها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صنایع پتروشیمی ایران بر حسب نوع محصولی که تولید می‌کنند از دو مدل خوراک گازی و مایع استفاده می‌کنند. واحدهایی که اتیلن، پروپیلن و در ادامه زنجیره تولید انواع پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن محصول اصلی آنها به شمار می‌رود، عمدتا از گاز اتان و فرآورده‌های نفتی مایع (نفتا، پروپان، بوتان، رافینیت و…) استفاده می‌کنند که در شرکت‌های پالایشی تولید می‌شود، اما واحدهایی که محصول اصلی آنها متانول، آمونیاک و اوره است، بیشتر از گاز متان استفاده می‌کنند. خوراک‌های مصرفی برای تولید اتیلن در مناطق مختلف دنیا بسیار متنوع است.
تقریبا ۸۰ درصد اتیلن تولیدی در جهان از نفتا و مایعات سنگین‌تر تولید می‌شود. در رده بعدی تجزیه اتان، سایر میعانات گازی (NGL) و مایعات گازی (LPG) رایج‌ترین خوراک‌ها هستند. سهم تولید شرکت‌های پتروشیمی ایران و جایگاه شاراک در نمودار مشخص شده است.
توسعه صنعت پتروشیمی بیشتر به سمت صنایع پایین‌دستی و به خصوص تکمیل زنجیره‌های محصولات پلیمری است. بنابراین تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در واحدهای پایین‌دستی در مجاورت پتروشیمی‌ها، به خصوص پتروشیمی‌های خوراک مایع که توان تولید محصولات شیمیایی و پلیمری با تنوع بیشتر و ارزش افزوده بسیار بالاتری را دارند، باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های کلان کشور قرار گیرد.
عوامل موثر بر تحلیل صنعت
در ادامه به عوامل مهم و تاثیرگذار بر سودآوری محصولات پتروشیمی با خوراک مایع اشاره می‌شود.
۱- قیمت نفت و نوسانات نرخ ارز: یکی از مشکلات مهم شرکت‌های پتروشیمی با خوراک مایع این است که همواره نرخ مواد اولیه مورد‌نیاز این شرکت‌ها تحت‌تاثیر قیمت نفت خام بوده در حالی که قیمت خوراک شرکت‌های پتروشیمی استفاده‌کننده از گاز معمولا در طول سال ثابت است. همچنین به دلیل اثر مستقیم نرخ تسعیر ارز بر قیمت مواد اولیه مستقیم شرکت، نوسانات نرخ ارز عاملی با تاثیرگذاری بالا محسوب می‌شود. طی مذاکره با معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، وی از اختصاص ۱۴۰ هزار تن نفتا با تخفیف ۲۰ درصدی از پالایشگاه ستاره خلیج فارس خبر داد که این اقدام بر عملکرد مالی شرکت اثر مثبتی خواهد داشت.
۲- قوانین مالیاتی: شرکت‌های پتروشیمی مستقر در مناطق ویژه که اغلب شرکت‌های پتروشیمی با خوراک گاز هستند حداقل تا ۱۵ سال از پرداخت هر نوع مالیاتی معافند، این در حالی است که پتروشیمی‌های با خوراک مایع اغلب در مناطقی قرار گرفته‌اند که باید مبالغ چشم‌گیری به‌عنوان مالیات پرداخت کنند.
۳- کاهش عرضه نفتا از طرف شرکت‌های تامین‌کننده: به دلیل سیاست‌گذاری شرکت‌های پالایش نفت در افزایش تولید بنزین و سایر مشتقات، این شرکت‌ها مبادرت به کاهش عرضه نفتا می‌کنند که باعث کاهش ظرفیت تولید و به تبع آن کاهش سودآوری شرکت‌های استفاده‌کننده از این نوع خوراک است.
۴- هزینه حمل مواد اولیه از شرکت‌های پالایشی به واحدهای پتروشیمی: به دلیل عدم تامین مواد اولیه مورد‌نیاز شرکت‌های پتروشیمی از طرف شرکت‌های پالایشی همجوار، شرکت‌های پتروشیمی به ناچار برای تامین مواد اولیه مورد‌نیاز با تحمل هزینه حمل‌ونقل بسیار بالا نسبت به تامین آن از سایر پالایشگاه‌های واقع در مناطق دورتر یا حتی سایر کشورها اقدام می‌کنند.
به هر حال به نظر می‌رسد سیاست‌های راهبردی دولت برای حمایت از شرکت‌های پتروشیمی استفاده‌کننده از خوراک مایع به دلیل مشکلات ایجاد شده در تامین مواد اولیه، تحمیل هزینه حمل جهت انتقال مواد اولیه به واحدهای تولیدی، نوسان شدید در قیمت خرید مواد اولیه، سیاست‌گذاری‌های ناپایدار، مشکلات تهیه و تامین مواد شیمیایی و قطعات یدکی، نقل‌وانتقال وجوه حاصل از فروش‌های صادراتی و کمبود آب لازم و ضروری است.یکی از شرکت‌های این مجموعه که با داشتن ۱۵ واحد تولیدی فعال، ترکیبی کم‌نظیر از محصولات شیمیایی و پلیمری را در سبد محصولات خود عرضه می‌کند، مجتمع پتروشیمی شازند است. این شرکت با توجه به انحصار تولید بعضی محصولات حیاتی از قبیل اکسید اتیلن وینیل استات، دو اتیل هگزانول، نرمال بوتانول، ایزو بوتانول و اتانول آمین‌ها نقش بی‌نظیری در تامین نیازهای راهبردی صنایع مختلف کشور دارد.شرکت یادشده سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه‌های مختلف انجام داده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به صنایع پتروشیمی قشم و شرکت شیمیایی قشم اشاره کرد.
برآورد آتی سودآوری
مفروضات اساسی: در این شرکت دو دسته از مهم‌ترین مفروضات آتی، نرخ نفتا و نرخ فروش محصولات است. نرخ فروش محصولات از چند منظر بررسی شده است؛ اولا با در دست داشتن اطلاعات هفتگی اعلام شده توسط دفتر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، نرخ دلاری آنها محاسبه شده است. ثانیا نرخ جهانی آنها جست‌وجو شده و ثالثا نرخ‌های ماهانه ریالی نیز بررسی شده است. در مجموع جهت برآورد سال‌های آتی نرخ‌های دلاری محاسبه شده بر مبنای نرخ‌های ریالی محقق شده ماهانه که برای تبدیل آنها از نرخ دلار اعلامی دفتر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی استفاده شده، مدنظر قرار گرفته است. از سوی دیگر در رابطه با نرخ نفتای دریافتی، نرخ خوراک شرکت مستقیما با نرخ جهانی تطبیق نداشته و مشمول تخفیف می‌شود، بنابراین این نرخ نیز از آنجا که ارتباط مستقیمی با نرخ نفت دارد حساسیت بالایی در سودآوری نهایی شرکت ایجاد می‌کند.
منبع: دنیای اقتصاد
