مرجع پلیمر در بازار ایران: استفاده فراوان از پلیمرهای طبیعی، توسعه محصولاتی با فناوری‌های نوین را از راه تغییر در ساختار و خواص زیست‌شیمیایی و مکانیکی این مواد موجب شده است. محققان کشورمان در خصوص یکی از مهم‌ترین این پلیمرهای طبیعی یعنی کتیرا مطالعه‌ای مروری را انجام داده‌اند.
پلیمرهای طبیعی
خواص زیستی و شیمیایی عالی پلیمرهای طبیعی، آن‌ها را در حوزه‌های مختلف ازجمله مهندسی شیمی، مهندسی محیط‌زیست، کشاورزی، تغذیه، دارو، پزشکی و غذایی بسیار کارآمد کرده است. پلیمرهای طبیعی به‌عنوان مواد زیست‌سازگار و قطب اصلی پژوهش در زمینه پزشکی و حوزه‌های مربوط هستند. درنتیجه، تلاش مستمر بسیاری از دانشمندان به سوی ظهور سامانه‌ها یا تجهیزات پزشکی ازجمله پانسمان‌های زخم، کاشتینه‌های پزشکی، سامانه‌های دارورسانی، پیوندهای عروقی و داربست‌های مهندسی بافت جدید سوق یافته است.
به‌علاوه، کاربردهای دارویی برای پلیمرهای طبیعی به دلیل غیرسمی بودن، زیست‌تخریب‌پذیری، زیست‌سازگاری، مقرون‌به‌صرفه بودن و دسترسی آسان بیش از پلیمرهای مصنوعی، امروزه موردتوجه قرار گرفته است. در این خصوص، انواع مختلفی از پلی‌ساکاریدهای طبیعی به‌عنوان‌مثال کیتوسان، آلژینات، دکستران، نشاسته، ژلاتین، پکتین، صمغ‌های گوار، زانتان، سلولز، انسولین و کاراگینان‌ها برای کاربردهای دارویی و استفاده در سامانه‌های نانوساختار ازجمله نانوفیلم‌ها، نانوالیاف و نانوذرات به‌کار می‌روند.
در همین رابطه، محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و دانشگاه تربیت مدرس، در مقاله‌ای مروری و علمی ترویجی، به بررسی خواص ضدمیکروبی و ترمیمی نانوالیاف کتیرا به‌عنوان یکی از این پلیمرهای طبیعی پرداخته‌اند.
درباره کتیرا
کتیرا، پلی‌ساکاریدی طبیعی و اسیدی است که خودبه‌خود یا با ایجاد خراش روی گونه‌های مختلف گیاه گون تراوش می‌شود. این پلیمر مخلوطی پیچیده از پلی ساکاریدهای محلول و نامحلول در آب به همراه مقادیر کمی پروتئین، نشاسته و مواد سلولزی است.
به گفته محققان، مهندسی سامانه‌های درمانی کتیرا، به روش خشک‌کردن انجمادی انجام می‌شود. خشک‌کردن انجمادی به‌عنوان نوعی فرایند خشک‌کردن برای تبدیل محلولی از مواد ناپایدار به مواد جامد با پایداری کافی در کاربردهایی مانند صنایع غذایی، دارویی و پایدارسازی آنزیم‌ها شناخته شده است.
همچنین بنا بر اظهار دکتر سهیل بدوحی، عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تربیت مدرس و همکارش، تولید الیاف در مقیاس نانو با روشی به نام «الکتروریسی» انجام می‌شود.
به گفته این محققان، «مزایای استفاده از الیاف الکتروریسی شده در رهایش دارو شامل بارگذاری زیاد دارو (تا 60 درصد) و تأثیر زیاد در کپسولی کردن (تا 100 درصد) آن در کنار تنوع پلیمری برای سازگاری با عوامل مجزای فیزیکی و شیمیایی، قابلیت رهایش متعادل و سادگی فرایند و بالاخره به‌صرفه بودن آن است. همچنین به علت تنوع روش‌های الکتروریسی، پژوهشگران علاقه زیادی به استفاده از الیاف برای از بین بردن مشکلات کلینیکی مرتبط با درمان و پیشگیری از عفونت‌های باکتریایی و ویروسی نشان داده‌اند».
بنا بر بررسی‌های دکتر بدوحی و همکارش در این مقاله، «سامانه‌های دارورسانی این‌چنین، فعالیت‌های سلولی و زیستی را بهبود می‌بخشند. به‌عنوان‌مثال درمان زخم و ترمیم بافت با استفاده از این سامانه‌ها آسان می‌شود. همچنین سرعت رهایش دارو از نانوالیاف پلیمری را می‌توان با تغییر غلظت پلیمر به‌کاررفته در هنگام ساخت نانوالیاف، تغییر اندازه و شکل‌شناسی نانوالیاف مهندسی کرد، به‌گونه‌ای که داروها به‌طور هدفمند و با سرعت رهایش مناسب توزیع شوند».
همچنین به بیان این محققان دانشگاهی، ماده کتیرا، دارای خواص ترمیمی، بهبود زخم و خواص ضدمیکروبی مناسبی است که می‌تواند به استفاده آن در سامانه‌های پزشکی کمک کند. این ماده به دلیل قابلیت بستن (میوفیبروبلاست)، در مراحل بازسازی و ترمیم زخم مؤثر است. به‌علاوه، مواد فعال موجود در کتیرا (تراگاکانتین و باسورین) به سرعت به کلاژن‌سازی و مراحل ترمیم زخم کمک می‌کنند.
به اعتقاد دانشمندان، کتیرا هیچ‌گونه اثر حساسیت‌زایی، جهش‌زایی، عامل نقص جنین، سرطان‌زایی و سمیت‌زایی روی بدن انسان ندارد و باعث ایجاد محیط مناسبی برای رشد سلول‌ها می‌شود.
گفتنی است در انتهای مقاله بدوحی و همکارش که در فصل‌نامه «بسپارش» وابسته به پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران منتشرشده، آمده است: «در طب سنتی ایران، کتیرا به عنوان مسکن برای درمان گلودرد و درمان ریزش مو ناشی از پوست چرب استفاده می‌شده است».
