تاثیر نوسان قیمت ارز بر بازار پتروشیمی‌ها

مرجع پلیمر در بازار ایران به نقل از دنیای اقتصاد: پس از آزادسازی قیمت محصولات پتروشیمی در بورس کالا در تیرماه سال گذشته، شاهد عقب‌نشینی حجم تولید در صنایع پایین‌دستی و افت حجم معاملات پلیمرها در بورس کالا بودیم. صاحب نظران این صنعت افزایش قیمت‌ها را دلیل اصلی افت تقاضا عنوان کرده‌اند که باعث شده تا قیمت تمام شده محصولات مختلف در این صنعت افزایش یابد که در نهایت با عقب‌نشینی خریداران رو‌به‌رو شده‌اند.

با توجه به بازار مصرف گسترده کشور در صنایع گوناگون همچون صنعت پلاستیک و وجود تقاضای موثر در بازار داخلی، افزایش قیمت دلار را باید مهم‌ترین‌ دلیل افزایش قیمت‌ها برشمرد. با توجه به نقش شرکت‌های پتروشیمی در تزریق ارز حاصل از صادرات باید گفت که هم‌اکنون شائبه بازارسازی در بازار ارز توسط این بخش از اقتصاد تقویت شده هرچند که این ادعا تنها یک احتمال است.

با توجه به این موارد باید گفت در صورت صحت چنین ادعایی شاهد معادله‌ای با حاصل جمع صفر نخواهیم بود که سود یک بخش با زیان بخش دیگر همراه شود، بلکه معادله‌ای خواهد بود با حاصل جمع منفی.

هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین‌ کانال‌های تغذیه ارز در بازار داخلی، شرکت‌های بزرگ و صادرکنندگان محصولات پتروشیمی به شمار می‌آید. این وضعیت تا حدی قدرتمند خودنمایی می‌کند که در یک دوره زمانی کاهش تزریق ارزهای حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی به گونه‌ای به افزایش قیمت دلار در بازار داخلی منجر شد که شخص معاون اول رئیس‌جمهوری نیز به انتقاد از این رویکرد پرداخت. با توجه به افزایش شتابان بهای ارزهای خارجی در بازار داخلی و روند کاهشی مجدد آن که با نزدیکی به اجرایی شدن برجام، از التهاب آن کاسته شده است می‌توان با نگاهی تحلیلی و دقیق تر به این رخداد احتمالی پرداخت. به عبارت ساده‌تر هم‌اکنون در بازار مدتی است که این شائبه مطرح شده که شرکت‌های بزرگ پتروشیمی از عرضه ارزهای حاصل از صادرات خود ممانعت به عمل آورده که این شائبه هم‌اکنون به یک شایعه فراگیر تبدیل شده است. با توجه به ثبت این رخداد در ماه‌های گذشته در کنار سقوط بهای محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی، ممکن است این رویکرد باز هم تجربه شود. متاسفانه باید به این نکته اذعان کرد که افزایش قیمت ارز در بازار داخلی بیش از همه برای شرکت‌های پتروشیمی مفید بوده زیرا با افزایش قیمت دلار از یکسو درآمدهای صادراتی آنها افزایش یافته و از سوی دیگر رشد بهای ارز به تقویت قیمت‌ها در بورس کالا و بازار داخلی منجر خواهد شد. با توجه به این موارد باید گفت که رشد قیمت دلار باید بیشترین بازده را برای شرکت‌های پتروشیمی به همراه آورد ولی این همه ماجرا نیست.

متاسفانه با افزایش قیمت دلار در بازار داخلی شاهد افزایش قیمت‌ها در بورس و بازار هستیم که اولین خروجی آن کاهش حجم تولید در صنایع پایین‌دستی بوده است. به عبارت ساده‌تر کاهش ارزش پول ملی هر کشوری نباید تاثیر چندانی در بازارهای داخلی آن حوزه اقتصادی داشته باشد و همچنین به سودآوری صادرات نیز منجر خواهد شد، البته این طرز فکر تئوریک چندان هم در عمل پاسخ مطلوبی به همراه نداشته زیرا کاهش حجم معاملات در بورس کالا و همچنین کاهش حجم تولید در بازار داخلی را به ثبت رسانده است. این در حالی است که هم‌اکنون بازارهای صادراتی هدف برای محصولات تکمیلی در صنعت پتروشیمی با کاهش توان خرید رو به رو شده‌اند. به‌عنوان مثال عراق یعنی بزرگترین بازار مصرف محصولات نهایی کشور هم‌اکنون با کاهش ارزآوری صادراتی نفت خام رو‌به‌رو شده که این وضعیت به خریداران و بازارهای داخلی این کشور نیز سرایت کرده، بنابراین حجم صادرات ما محدود شده است.

با توجه به این موارد باید گفت که بازی دلاری در بازار پتروشیمی‌ها نه فقط یک معامله با حاصل جمع صفر است، یعنی منافع یک طرف با زیان طرف دیگر رو‌به‌رو شده بلکه محاسباتی است با حاصل جمع منفی زیرا به کل این صنعت خسارت وارد ساخته است. کاهش حجم تولید در صنایع بالادستی تولیدکننده پلیمرها در 4 ماهه ابتدایی سال جاری به دلیل افت تقاضای داخلی، محدود شدن بازارهای صادراتی در اقصی نقاط جهان برای عرضه مواد اولیه، کاهش محسوس سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع پایین‌دستی و افت روزشمار حجم تولید این صنعت، افزایش قیمت دلار و ترس از تزریق فاکتوری جدید برای افزایش تورم، کاهش حجم معامله در بورس کالا و در نهایت تضعیف صنعت پتروشیمی در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی در شرایط رکودی فعلی را باید خروجی‌های واقعی این وضعیت برشمرد.

حجم معامله پلیمرها در بورس کالای ایران

در 2 سال اخیر شاهد کاهش نسبی حجم معاملات پلیمرها در بورس کالا بودیم که دقیقا با افت حجم تولید در صنایع پایین‌دستی همگام و همراه است. آمارها نشان می‌دهد تا سال 92 حجم معاملات به شدت در مسیر افزایش قرار داشته ولی از سال 93 این روند صعودی با شتابی مثال‌زدنی تغییر جهت داده و کاهش شدیدی را تجربه کرده است که در جداول و نمودارها قابل رهگیری است.

متاسفانه باید گفت که کاهش حجم معاملات را باید با افت حجم تولید در صنایع پایین‌دستی همراه و همگام دانست بنابراین سیگنال مثبتی از بورس به بازار تزریق نمی‌شود. نگاهی به جدول نشان می‌دهد حجم معاملات در بورس کالا از سال گذشته وارد یک مسیر کاهشی شده و برآوردهای «دنیای اقتصاد» از معاملات سال جاری نشان می‌دهد در سال جاری و با احتساب ثبت نتیجه‌ای بهتر از ماه‌های گذشته در روزهای پیش رو، حجم معامله پلیمرها در بورس کالا بیش از 10 درصد نسبت به سال آینده کاهش یابد.

این در حالی است که کاهش قیمت‌های جهانی در کنار افزایش قیمت دلار در بازار داخلی، باعث شده روند نزولی قیمت‌های جهانی کمتر از معمول سایر کشورها به بازار داخلی و قیمت‌های پایه بورس کالا سرایت کند بنابراین در برآوردهای «دنیای اقتصاد» ارزش کل معاملات در سال جاری با 74/ 18 درصد کاهش به نسبت سال گذشته برآورد شده است.

با توجه به موارد فوق و در صورت ادامه شرایط فعلی ممکن است حجم معامله پلیمرها در بورس کالا باز هم کاهش یابد که سیگنال خطرناکی برای بازار داخلی و حجم تولید در صنایع پایین‌دستی به شمار می‌رود. در سال جاری تاکنون حجم معامله پلیمرها 1624024 تن بوده که نسبت به سال گذشته و حجم معامله 1804627 تن، یک عقب‌نشینی جدی را نشان می‌دهد.

به عبارت ساده‌تر‌ و در صورت ادامه وضعیت پیشین در ماه‌های پیش رو، حجم معامله پلیمرها در بورس کالا با 11 درصد کاهش رو به رو خواهد شد که در این برآوردها 3/ 10 درصد لحاظ شده است.

حجم تولید پلیمرها در صنایع بالادستی

آمارها نشان می‌دهد حجم تولید پلیمرها در صنایع داخلی در سال‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای داشته ولی به شدت از شتاب آن کاسته شده است تا جایی که به گزارش آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت در 4 ماه اول سال جاری حجم تولید پلیمرها با 71/ 1 درصد کاهش به نسبت مدت مشابه سال قبل رو به رو شده است.

این مطلب را باید بسیار جدی گرفت، زیرا دورنمای مبهمی پیش روی تولید این گرید مهم کالایی در سال جاری ایجاد می‌کند. نکته حائز اهمیت در خصوص تولید این گرید کالایی را باید شرایط تولید دانست، زیرا پلیمرها را می‌توان یکی از پیشرفته ترین محصولات پتروشیمی دانست که از فرآیندهای تولید متنوعی برخوردار بوده و آمادگی تبدیل به محصولات نهایی را دارد.

با توجه به کاهش سرعت رشد ظرفیت تولید در این گروه کالایی باید این نکته را مورد توجه قرار داد که سرمایه‌گذاری‌های جدید در تولید این کالا محقق نشده است. مطلبی که می‌تواند دورنمای تیره‌ای را پیش روی این صنعت و به ویژه صنایع پایین‌دستی ترسیم کند.

از طرف دیگر گزارش‌های رسمی حکایت از آن دارد که کاهش تقاضا در صنایع پایین‌دستی واقعی یکی از دلایل اصلی کاهش تولید در این حوزه به شمار می‌رود، بنابراین بازارهای صادراتی نتوانسته جایگزین بازار داخلی شود و تاثیر آن را بر افت حجم تولید در صنایع بالادستی گذاشته است.

رخدادی که برای کل اقتصاد کشور نامطلوب تلقی شده چراکه ممکن است برخی اشکالات در تصمیم‌سازی‌ها یا عدم تبعیت از مکانیزم بازار یا محدود شدن بازارهای صادراتی را به رخ بکشد. به نظر می‌رسد فعالان اصلی در صنایع بالادستی بیش از واقعیت به بازارهای جهانی دل خوش کرده‌اند.

حجم تولید در صنایع پایین‌دستی

اگر به حجم تولید در صنایع پایین‌دستی محصولات پلیمری توجه کنیم شاهد شرایط وخیم تری خواهیم بود. از یکسو جذابیت تولید در این صنعت کاهش یافته و از سوی دیگر حجم تولید در صنایع موجود نیز به شدت تضعیف شده است. متاسفانه آمارهای رسمی از وخامت این صنعت حکایت داشته که می‌تواند باز هم رکود بیشتری را تجربه کند.

در سال‌های اخیر و با تزریق منطقی مواد اولیه به صنایع پتروشیمی شاهد جهش محسوس حجم تولید بودیم تا جایی که اوج این رشد را می‌توان به سال 89 مربوط دانست، پس از آن با الزامی شدن عرضه مواد اولیه در بورس کالا و همچنین اعمال برخی محدودیت‌های پیش روی صادرات، تزریق مواد اولیه به بازار داخلی با سهولت بسیاری همراه شد همچنین قیمت‌های کمتری داشت.

این روند باعث شد تا فعالیت‌های تجاری بیشتری پیش روی تولیدات در این صنایع قرار بگیرد و حجم صادرات محصولات نهایی این صنعت نیز افزایش چشمگیری داشته باشد. آمارها و برآوردها نشان می‌دهد به ازای ذوب هر 5 تن مواد اولیه پلیمری در صنایع پایین‌دستی، یک شغل در این صنعت ایجاد می‌شود. به عبارت ساده تر در کنار تضعیف زنجیره ارزش در داخل کشور، کاهش 251 هزار تنی حجم تولید در صنایع تکمیلی همچون صنعت پلاستیک، باعث کاهش 50 هزار نفری نیروی کار شاغل در این صنعت خواهد بود.

با توجه به این موارد باید از کاهش بیشتر تعداد شاغلین در این صنعت در سال جاری خبر داد و این هشدار را با تاکید بیشتری مطرح کرد. به‌عنوان مثال و در صورت صحت برآورد کاهش حجم تولید در صنایع پایین‌دستی در سال جاری، شاهد کاهش 130 هزار نفری تعداد فعالان این صنعت خواهیم بود که پس از تعمیق رکود، به کاهش آمار اشتغال نیز منجر خواهد شد.

در بازار چه می‌گذرد؟

بازار مواد اولیه پلیمری یا محصولات شیمیایی هم اکنون شرایط متعادلی به خود گرفته که بالا بودن نسبی حجم معامله پلیمرها در بورس کالا در کنار تقویت حجم خرید در بازار داخلی را می‌توان از دلایل این وضعیت دانست.

با توجه به نزدیکی به روزهای پایانی سال انتظار داریم تا بالا بودن تقاضا در روزها و هفته‌های آینده نیز ادامه یابد. در بازار داخلی هنوز روند کاهشی قیمت‌ها ادامه داشته تا برای دومین هفته پیاپی شاهد افت نرخ انواع پلیمرها در بازار آزاد باشیم.

افزایش حجم معاملات در بورس کالا، خودنمایی بیشتر کدهای معاف از مالیات که به کاهش قیمت تمام شده در بازار داخلی منجر شده است، افزایش حجم عرضه‌ها در بازار داخلی، سقوط قیمت‌های جهانی نفت خام و انتظار برای کاهش قیمت پلیمرها در بازارهای داخلی و جهانی و همچنین احتمال جدی اجرایی شدن برجام که می‌تواند با کاهش قیمت دلار همراه شود را می‌توان مهم‌ترین‌ دلایل کاهش قیمت‌ها در بازار داخلی دانست.

با توجه به انتظار برای افزایش حجم خرید در بازار داخلی در روزهای پایانی سال به امید رشد تقاضا برای محصولات نهایی می‌توان باز هم به بهبود بازار و تقویت قیمت‌ها امیدوار بود. در هفته گذشته حجم معامله پلیمرها در بورس کالای ایران با کاهش محدودی همراه شد و به 48 هزار و 624 تن رسید که کاهش 4/ 7 درصدی را به نسبت هفته گذشته نشان می‌دهد.

هنوز هم این رقم شرایط مطلوبی را نشان می‌دهد که از بالا بودن حجم تقاضا خبر می‌دهد. تجربه سال جاری نشان می‌دهد هر زمانی حجم معاملات بالاتر از 40 هزار تن در هفته باشد می‌توان شرایط مطلوبی را انتظار داشت. بخش بزرگی از حجم معاملات پلیمر در بورس کالا به کدهای معاف از مالیات اختصاص داشته که با قیمت‌های پایین‌تری به بازار عرضه می‌شود؛ بنابراین باعث خواهد شد که بسیاری از فعالان این عرصه دیگر تمایلی به خرید از خود نشان ندهند.