هدف گذاری صنعت پتروشیمی ایران برای تبدیل مواد خام به آخرین و گران ترین نوع محصولات

مرجع پلیمر در بازار ایران: ایران هر چند در منطقه غرب آسیا قرار دارد اما به هیچ وجه خود را محدود به ایفای نقشی که غربی ها برای این منطقه از جهان تعریف کرده اند نمی داند؛ به همین خاطر است که در برنامه های اعلام و اجرا شده صنعت پتروشیمی در ایران تبدیل مواد خام به آخرین و گران ترین نوع محصولات و جلوگیری از خام فروشی هدف گذاری شده است.

افزایش تولید مواد پایه در ایران، بخصوص اتیلن منجر به افزایش تولید محصولات پلیمری و صادرات بخش قابل توجهی از آن در سالهای آتی خواهد شد. البته این مزیت نیازمند سرمایه گذاری و برنامه ریزی دقیق است.

ایران برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز 20 ساله قصد دارد با اجرای 8 طرح جدید الفینی حدود 7 میلیون و 568 هزار تن به ظرفیت تولید اتیلن خود بیفزاید. طبق برنامه‌ریزی‌ها، با بهره‌برداری از این طرح‌ها ظرفیت تولید اتیلن در ایران تا پایان سال 1394 به بیش از 12 میلیون تن در سال می رسد.

اتیلن ماده اولیه و مهم برای تولید بسیاری از ترکیبات آلی پر مصرف به شمار می‌رود و به صورت گسترده در صنعت پلاستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول با پلیمریزه شدن، پلی‌اتیلن را تولید می‌کند که یک پلاستیک بسیار پرمصرف است و با تکرار شدن سبب تولید پیش ماده پلی‌وینیل کلرید (PVC) می‌شود. این ماده همچنین پس از ترکیب شدن با بنزن، اتیل بنزن را ایجاد می‌کند که ماده اصلی پلی‌استر است؛ از این رو در مجموع اتیلن به عنوان ماده اولیه ساخت طیف گسترده‌ای از پلاستیک‌هـا، الیـاف، الاستومرها، حلال‌ها و نرم کننده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گرچه برای تولید اتیلن از نفتا، اتان،LPG و برخی منابع دیگر استفاده می‌شود، براساس برآورد‌ها، حدود 82 درصد تولید جهانی اتیلن از خوراک اتان و نفتا به دست مـی‌آیـد؛ البته کانادا، خاورمیانه و ونزوئلا که گاز طبیعی ارزان و فراوان دارند، بیشتر از اتان استفاده می‌کنند و کشورهای اروپـایی و برخی از آسـیایی‌ها برای تولید اتیلن به نفتا متکی هستند.

باید توجه کنیم که هم اکنون با کاهش قیمت نفت و انتظار عدم افزایش چشمگیر در آینده، قیمت خوراک نفتا نسبت به قیمت اتان کاهش می یابد و این موضوع استفاده از خوراک نفتا را اقتصادی تر می کند.

زنگ خطر ارزش افزوده در خاورمیانه

با توجه به کاهش مزیت اتان نسبت به نفتا به عنوان خوراک، و با توجه به تحول بزرگ گاز شیل آمریکا و کاهش جهانی نفت که صنایع پتروشیمی خاورمیانه را با تهدید جدی مواجه کرده است، صنعت پتروشیمی در خاورمیانه نیازمند ایجاد ارزش افزوده بالاست. این در حالی است که بالا بودن قیمت نفت در گذشته وجود شکاف قیمتی بالا بین نفت و گاز سناریوهای دیگری را برای صنعت پتروشیمی در خاورمیانه تعریف کرده بود.

به هر حال کشورهای حاشیه خلیج فارس با توجه به پیش بینی وضعیت کنونی هم اکنون در حال گسترش زنجیره تولید خود به سمت محصولات با ارزش افزوده بالاتر و پیچیده تر هستند و سعی می کنند تا از خام فروشی محصولات پتروشیمی خود دوری کنند.

در واقع با کاهش شدید بهای نفت و در صورتی که این قیمتها در بلند مدت پایدار بماند ( که البته بعید به نظر می رسد) در آینده نزدیک بازار پتروشیمی رقابتی تر می شود و مزیت خوراک ارزان از میان خواهد رفت.

توسعه عرضه محصولات توسط آمریکای شمالی، حرکت به سمت خودکفایی در بازارهای مصرفی بزرگ و برنامه های بلند پروازانه توسعه در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس ایجاب می کند که ارزش افزوده اقتصادی طرح های پتروشیمی ارتقا یابد که از طریق استفاده از تکنولوژی به روز، بالا بردن مقیاس تولید و استفاده از خوراکهای ترکیبی ( نفتا + اتیلن) که محصولات پیچیده تری ایجاد می کنند و سرمایه گذاری در بخش پایین دستی پتروشیمی، امکان پذیر خواهد بود.

بنابراین در بلندمدت توجیه استفاده از خوراک ترکیبی در مجتمع های پتروشیمی بیشتر از خوراک اتیلن خواهد بود و البته این یک توفیق اجباری برای اقتصادهای نفتی مانند ایران و عربستان است که در گذشته همه توان خود را برای خام فروشی بسیج کرده بودند!.

پیش از این، در سناریو که بر اساس اختلاف بالای بهای نفت و گاز طرح ریزی شده بود؛ تولید محصولات پتروشیمی به خصوص محصولات پایه و اصلی پتروشیمی که اولین محصولات تولیدی حلقه و زنجیره ارزشی محصولات پتروشیمی است، در منطقه ی خاورمیانه (ME) و درکشورهایی همچون عربستان سعودی و به خصوص کشورهای بهره مند از خوراک گازی (مانند قطر، ایران، منطقه شمال آفریقا (NA)، و همچنین روسیه و کشورهای مستقل مشترک المنافع (CIS) متمرکز شده بود. مزیت نسبی خوراک گازی و دسترسی به ذخایر عظیم نفتی به منظور کاهش هزینه های تولید جهانی این بخش از محصولات پتروشیمی، سبب اتخاذ این تدبیر شده بود.

در عین حال تکمیل حلقه انتهایی و زنجیره محصولات پتروشیمی و تولید محصولات نهایی و پایین دستی، به عهده کشورهای تقاضا محوری همچون چین و هند گذاشته شده بود. در این سناریو پیش از کاهش بهای نفت صدور محصولات نهایی از کشورهای چین و هند به کشورهای اروپا و شمال آمریکا جهت پاسخگویی به نیاز بازار این بخش از جهان ترسیم شده است، در مقابل قرار بود کشورهای صنعتی و صاحبان دانش فنی و لیسانس واحدهای پتروشیمی با حذف خویش از صحنه تولید محصولات پتروشیمی، به صادرات تکنولوژی، خدمات فنی و مهندسی، تجهیزات و قطعات مورد نیاز واحدهای پتروشیمی مبادرت ورزند که ارزش افزوده بهتر، بهای بیشتر و سود مطمئن تری نسبت به تولید محصولات پتروشیمی دارد. در این سناریو، کشورهای توسعه یافته (مانند ژاپن و کره جنوبی) در نقش کمک دهنده خدمات اجرای پروژه ها و طرحهای احداث واحدهای پتروشیمی به کشورهای خاورمیانه، شمال آفریقا (MENA) و کشور روسیه و کشورهای مستقل مشترک المنافع (CIS) ظاهر می شدند.

مطابق با همین سناریو هم اینک در منطقه غرب آسیا سرمایه گذاری های زیادی در صنعت پتروشیمی صورت گرفته است. آمارها نشان می دهد افزایش سرمایه گذاری ها در این منطقه سبب رشد 30 درصدی این صنعت در سالهای اخیر میلادی شده است.

همچنین پیش بینی می شود تداوم روند کنونی سرمایه گذاری علی رغم بحران اقتصادی حاکم برجهان، سبب تمرکز بیش از 40 درصد ظرفیت پتروشیمی جهان در غرب آسیا شود. در صورت تحقق این پیش بینی غرب آسیا به قطبی قدرتمند در صنعت پتروشیمی مبدل می شود که اقتصاد جهان را از جنبه ای دیگر به خود وابسته خواهد کرد و هر تحول کوچکی در این منطقه، سبب تغییرات بزرگ در اقتصاد و قیمت های جهانی خواهد شد.

در این بین، صنعت پتروشیمی ایران به لحاظ ایجاد بستر توسعه و نقش آن در تأمین مواد اولیه صنایع دیگر از اهمیت زیادی برخوردار است. در قوانین کشور از جمله قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه و سند چشم انداز 20 ساله کشور نیز این نکته مورد توجه قرار گرفته و بر لزوم تقویت و توسعه این صنعت و زنجیره های پایین دستی آن تأکید شده است.

در همین راستا اقدامات مثبت و سرمایه‏ گذاریهای عظیمی انجام شده و طرحهای بسیاری به بهره ‏برداری رسیده است. بهره‏ برداری از طرحهای پتروشیمی و استفاده از محصولات تولیدی آنها در صنایع پایین دست و صادرات محصولات مازاد بر نیاز داخل در قطع وابستگی کشور به درآمدهای نفتی، نقش بسزایی دارد.

البته برابر قوانین تکلیف شده در برنامه چشم انداز بیست ساله و سیاستهای اعلامی در قوانین ابلاغ شده در اقتصاد مقاومتی، ایران هر چند در منطقه غرب آسیا قرار دارد، اما به هیچ وجه خود را محدود به ایفای نقشی که در مدل فوق برای این منطقه از جهان تعریف شده است، نمی داند و در برنامه های اعلام و اجرا شده صنعت پتروشیمی در ایران تبدیل مواد خام به آخرین و گران ترین نوع محصولات و جلوگیری از خام فروشی هدف گذاری شده است.

هم اکنون، ایران با توجه به وجود منابع فراوان گاز طبیعی، می کوشد بیشترین حجم اتان را با ساخت واحدهای استحصال در صنایع پتروشیمی مصرف و به ارزش افزوده تبدیل کند. به گفته محمدحسن پیوندی، معاون شرکت ملی صنایع پتروشیمی اجرای پروژه تبدیل و تولید ۱۲۰ هزار تن پروپیلن به متانول آغاز شده است. همچنین پروژه های پتروشیمی ایران به ظرفیت ۶۱ میلیون تن در دست اجرا است و ارزش فروش خالص تولیدات این پروژه ها، ۳۲ میلیارد دلار است. به گفته پیوندی ایران می تواند در سال ۲۰۲۵ میلادی، ۳۲ درصد سهم اتلین درخاور میانه، ۴۸ درصد سهم پلی اتیلن در خاورمیانه، ۲۲.۴ درصد بازار اتیلن گلایکول در خاورمیانه و ۳۷ درصد تولید پروپیلن در خاورمیانه را داشته باشد.

محمد حسن پیوندی معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی سهم کنونی واحدهای پتروشیمی از هیدروکربنهای تولید شده را ٥ تا ٧ درصد اعلام کرده و گفته است: این میزان هیدروکربن با تبدیل شدن به بیش از ٤٣ میلیون تن کالا حدود ٤٠ درصد از صادرات غیر نفتی ایران را تشکیل می دهد؛ این در حالی است که ٩٥ درصد هیدروکربورهای تولید شده در کشور به صورت خام صادر یا سوزانده می شود. در این بین، بیزینس مانیتور با اشاره به این که صنعت پتروشیمی ایران از نتایج توافق هسته ای به دست آمده بین تهران و قدرت های جهانی منتفع خواهد شد نوشته است: صنعت پتروشیمی ایران هنوز به طور کامل از مزایای وجود منابع عظیم گازی کشور منتفع نشده و تا زمانی که مشکلات مربوط به مواد خام مورد نیاز حل نشود، و درهای این صنعت به روی سرمایه گذاری و فن آوری خارجی باز نشود، مشکلات ساختاری همچنان پابرجا خواهد بود. با این حال، اگر توافق پابرجا باقی بماند، چشم انداز رشد قوی متکی بر صادرات مثبت است و دولت نیز قصد دارد ظرفیت صنعت پتروشیمی را از 60 میلیون تن در سال فعلی تا سال 2020 به 100 میلیون تن برساند.

تحریم ها به دلیل پسرفت اقتصاد داخلی، نبود سرمایه گذاری و مشکلات در صدور محصولات تولیدی، تاثیرات زیانباری بر صنعت پتروشیمی کشور داشته است. تولید کنندگان محصولات پتروشیمی در ایران مستقیما هدف تحریم ها قرار گرفته اند. لغو تحریم ها موجب افزایش فعالیت مجتمع های پتروشیمی از 68 درصد (در سال 2014) به ارقام بالاتر خواهد شد و این در حالی است که ظرفیت پتروشیمی کشور هم افزایش خواهد یافت. تا پایان سال آینده ایران قصد دارد 11 واحد پتروشیمی افتتاح کند و این ظرفیت تولید کشور را 6 میلیون تن افزایش خواهد داد. اروپا از بازارهایی است که تولید کنندگان ایرانی قصد صدور محصولات خود به آن را دارند، اما آنها باید بر مشکلات ساختاری عمده در این بخش فائق آیند.

منبع: نشان آنلاین